ادبیات پژوهش در مقاله نویسی چیست؟

جمع‌آوری پیشینه تحقیق اهمیت زیادی دارد. پژوهش اساساً به دنبال پاسخ به سوالات یا آزمون فرضیاتی است که در بیان مسئله مطرح شده است. از آنجا که این تحقیق اولین یا تنها پژوهش در زمینه خاص خود نیست، همواره باید احتمال داد که پژوهشگران دیگری نیز ممکن است به مسأله‌ای مشابه پرداخته باشند. مراجعه به تحقیقات، مقالات، کتاب‌ها و حتی مصاحبه‌ها یا سخنرانی‌های آنان می‌تواند پیامدهای متعددی داشته باشد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• ابعاد جدیدی از مسأله تحقیق را آشکار کند تا به جای تکرار بیهوده تحقیق دیگران، تحقیق تازه‌ای انجام شود.

• به دقت سوالات یا فرضیات تحقیق کمک کند.

• به ظرایف روش‌شناسی تحقیق در مورد موضوع بیشتر آشنایی حاصل گردد.

• محققان قبلی را در تجربیات خود شریک کند و احتمال تکرار خطا در پژوهش را کاهش دهد.

این سوال ممکن است به نظر پیش‌پاافتاده بیاید، زیرا همه می‌دانند که پیشینه باید مرتبط با موضوع تحقیق باشد. با این حال، بارها دیده شده که دانشجویان در جستجوی کلیدواژه‌های مناسب برای جستجوی پیشینه با مشکل مواجه می‌شوند. برای این کار، بهتر است ابتدا عنوان تحقیق را به اصطلاحات و عبارات مندرج در آن تجزیه کرده و سپس برای هر یک از این عبارات و اصطلاحات، مترادفات فارسی (حتی به کمک فرهنگ لغات یا اصطلاحات فارسی) را تهیه نمایند. یکی از مهارت‌های مهمی که می‌تواند در طراحی کلیدواژه بسیار مؤثر باشد، توانایی تفکر انتزاعی است که از طریق آشنایی با نظریات مرتبط با زمینه تحقیق تقویت می‌شود. به‌عنوان مثال، محققی که در مورد تخلف از قوانین راهنمایی و رانندگی تحقیق می‌کند باید بداند که تحقیقات مرتبط با انحراف و کج‌روی (که انتزاعی از تخلفات و جرائم رانندگی هستند) می‌تواند از منظر نظری مهم باشد.

مشکل مهم دیگری که بسیاری از دانشجویان با آن مواجه هستند، طراحی کلیدواژه‌های مناسب انگلیسی برای جستجو است. پیشنهاد می‌شود برای این کار از کلیدواژه‌های انگلیسی که هنگام جستجوی پیشینه در پایگاه‌های فارسی همراه با چکیده فارسی ارائه می‌شود، استفاده کنند. به‌عنوان مثال، وقتی در سایت پایگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران جستجو می‌شود، ممکن است با چکیده مقالات و تحقیقات زیادی مواجه شوید که در آنها علاوه بر کلیدواژه‌های فارسی، کلیدواژه‌های انگلیسی نیز معرفی شده است. توجه به این کلیدواژه‌ها و استفاده از فرهنگ اصطلاحات تخصصی مرتبط می‌تواند کمک بزرگی در طراحی کلیدواژه‌های مناسب باشد.

چه مطالبی از تحقیقات انجام شده باید نقل شود؟ اهداف، سوالات، روش تحقیق، نتایج یا موارد دیگر؟ در نقل مطالب از پیشینه، محور اصلی باید سوالات و فرضیات تحقیق باشد. باید بررسی کرد که آیا آن‌ها در تحقیق خود به سوالات یا فرضیات ما پاسخ داده‌اند و از چه روشی استفاده کرده‌اند. در حقیقت، باید به آن قسمت از تحقیق یا مقاله استناد کرد که حاوی پیام مرتبطی با موضوع یا روش تحقیق ماست. به همین دلیل، پیشینه‌ها را به دو بخش موضوعی و روشی تقسیم می‌کنند.

• پیشینه‌های موضوعی ناظر به تحقیقاتی هستند که به بخشی از سوالات یا فرضیات تحقیق ما پاسخ داده‌اند.

• پیشینه‌های روشی به آن دسته از تحقیقات اشاره دارند که به لحاظ روش تحقیق می‌توانند در انجام پژوهش ما مؤثر باشند. برای مثال، تحقیقی که در مورد تقلب انجام شده است، به لحاظ روشی می‌تواند در تحقیقی که در مورد جرائم راهنمایی و رانندگی انجام می‌شود، مفید باشد.

باید توجه داشت که پیشینه پژوهش صرفاً به معنای کنار هم گذاشتن تعداد زیادی چکیده تحقیق نیست. در زمینه هر مورد، چکیده‌ای که در گزارش خود مورد استفاده قرار می‌دهیم باید کاربردی در کار پژوهشی ما داشته باشد. یکی از مهم‌ترین کارهایی که هر محقق باید انجام دهد، دسته‌بندی پیشینه‌ها بر اساس یک ملاک معتبر است. اعتبار این ملاک به ارتباط آن با موضوع تحقیق بستگی دارد. به‌عنوان مثال، پیشینه را می‌توان به دو دسته توصیفی و تبیینی تقسیم کرد، یا پیشینه‌هایی که حاصل تحقیق در داخل جامعه آماری مورد نظر محقق است و پیشینه‌های مربوط به سایر جوامع آماری. پیشینه‌های روشی و موضوعی نیز دسته‌بندی دیگری از پیشینه‌ها هستند.

اما نکته مهمتر از دسته‌بندی، تجزیه و تحلیل و جمع‌بندی پیشینه است. در تجزیه و تحلیل و جمع‌بندی، محقق ضمن بررسی واگرایی و همگرایی تحقیقات انجام‌شده و نقاط قوت و ضعف آن‌ها، باید به مهم‌ترین پاسخ‌هایی که از بررسی پیشینه برای سوالات و فرضیات تحقیق خود به‌دست آورده است اشاره کند و تفاوت‌ها و مزایای تحقیق خود را در مقایسه با آن تحقیقات به‌صورت مستدل بیان نماید.

بسیاری از وب‌سایت‌ها و پایگاه‌های منابع علمی می‌توانند در یافتن پیشینه تحقیق مفید باشند. از جمله پایگاه‌هایی که می‌توان از آن‌ها استفاده کرد، عبارتند از:

• پایگاه ایران‌داک یا مدارک علمی ایران

• پایگاه مقالات جهاد دانشگاهی (SID)

• پرتال مطالعات علوم انسانی

• بسیاری از پایگاه‌های داخلی و خارجی دیگر.