همانطور که رعایت قوانین و مقررات در هر جایی الزامی می باشد، در فرایند تحقیق و پژوهش نیز بایستی یکسری اصول و قواعدی که تحت عنوان پژوهشی نامیده می شود، رعایت گردد. این اخلاق پژوهشی برای تمامی محققین، پژوهشگران، اعضای هیات علمی و دانشجویان می باشد. وزرات علوم و تحقیقات نیز با تدوین قانونی در همین راستا، سعی در مهم جلوه دادن منشور اخلاق پژوهشی نموده است. هدف از انتشار اخلاق پژوهشی، مکلف کردن اساتید و دانشجویان به رعایت برخی شئونات اخلاق پزشکی است تا هدف از تحصیل در دانشگاه را صرفا گرفتن مدرک دانشگاهی ندانند.
نکات مهم این اخلاق پژوهشی شامل:
- وقت‌شناسی : یکی از مواردی که دانشجویان بخصوص دانشجویان تحصیلات تکمیلی بایستی بیاموزند، مدیریت زمان است. بخصوص زمانی که کار پایان نامه را آغاز می کنند و لازم است در بازه زمانی مشخصی آن را به اتمام برسانند، باید زمان خود را طوری تنظیم نمایند که در صورت داشتن واحد درسی، بتوانند در کلاس های خود شرکت نمایند. در واقع با یک برنامه‌ریزی دقیق و به موقع می‌توان سهم بیشتری در رعایت اخلاق پژوهشی داشت.
- اخلاق علمی : یک محقق باید در حوزه تحقیقاتی خود حرفه ای و دارای اطلاعات کافی در آن زمینه باشد. گاهی برخی از محققین جوان در مقالات خود از تعداد منابع بسیار زیادی استفاده می کنند که ممکن از بسیاری از آنها را مطالعه نکرده باشند. اخلاق علمی اینطور بیان می کند که محقق بایستی موضوع پژوهشی خود را مختصر و جزئی تر کرده تا بتواند منابعی که برای آن استفاده می کند را مطالعه نماید و از این طریق سهم بیشتری در توسعه مرزهای علمی داشته باشد.
- استناد : یکی از مهم ترین بخش های اخلاق پژوهشی، رعایت استناد مقالات علمی می باشد. محققین و پژوهشگرن با استفاده از مقالات و نوشته های علمی دیگران، می توانند مقالات پژوهشی خود را غنی سازند. اما سهم نویسندگان این منابع در نوشته های دیگران چگونه ادا می شود؟ اینجاست که بحث استناد و ارجاع دهی به عنوان یک بخش مهمی از اخلاق پژوهشی مطرح می شود. هر جمله و مطلبی که از مطالب دیگران وارد نوشته خود میکنیم با ذکر نام نویسنده آنف هم به نوشته خود ارزش و اعتبار می دهیم و هم سهم امانت‌داری خود را در نقل مطلب ادا می کنیم. به کار بردن مطلب بدون ذکر منبع و یا تغییر مطلب و به نام خود زدن، مصداق سرقت علمی و عدم رعایت اخلاق پژوهشی است.
- رضایت درونی : همانطور در انتخاب های زندگی خود به سراغ علاقمندی هایمان می رویم، در انتخاب موضوع پژوهشی نیز بایستی علاقه خود را نسبت به موضوع انتخابی در نظر بگیریم. اگر موضوعی را صرفا به خاطر جدید بودن و به روز بودن آن انتخاب کنید، هرگز به نتایج مطلوبی نخواهید رسید. بنابراین پیشنهاد می‌شود در انتخاب موضوع از بین علاقه‌‌مندی‌های خود موضوع را انتخاب کنید تا انگیزه خوبی برای انجام آن داشته باشید. تحقیق و تحصیل به همراه رضایت درونی یکی از بخش های اخلاق پژوهش می باشد.
- سپاسگزاری : در انجام پژوهش، همیشه کسانی هستند که هم پای شما در پیشبرد اهدافتان به شما یاری می رسانند. استاد راهنما، مشاور، خانواده، دوستان و ...سهم زیادی در موفقیت شما در مسیر پژوهشیتان دارند. سپاسگزاری و تقدیر از این افراد یکی از موارد مهم در اخلاق پژوهش است. معمولا در صفحات اولیه پایان نامه، بخشی را برای تشکر و قدردانی از این افراد قرار می دهند.
- نقد پذیری : یکی از جلوه‌های اخلاق پژوهش، پذیرش نقد است. بسیاری از پژوهشگران در برابر نقد سازنده مقاومت دارند. روحیه نقد پذیری یکی از مهارت‌های اخلاق پژوهش است. نقد صحیح در فرآیند پژوهش از دوباره‌کاری و راه غلط بسیار بازدارنده است. نقد چه از جانب اساتید و چه از جانب همکاران باید به شیوه صحیح مطرح شود.
اخلاق پژوهشی دارای بخش های زیادی می باشد که در اینجا به چند مورد از آنها اشاره شد. اما بیشتر دانشجویان ، اخلاق پژوهشی را صرفا در رعایت استناد و رفرنس دهی مقاله می دانند و به نکاتی که در بالا ذکر شد توجه زیادی نمی کنند. با دقت نظر در مورد نکات اخلاق پژوهش، جامعه علمی همراه با لذت پژوهش خواهیم داشت.
