در مقالات علمی چگونه از نقل قول استفاده می‌شود؟

در نگارش مقالات علمی و سایر انواع متون نوشتاری، استفاده از نوشته‌ها و ایده‌های دیگران امری رایج و ضروری است. با این حال، رعایت اصول استناد و نقل قول از اهمیت بالایی برخوردار است. هرگاه از جملات یا نوشته‌های فرد دیگری استفاده شود، باید به نام کتاب، مقاله، یا اثر مورد نظر و همچنین نام نویسنده اشاره کرد. این کار نشان‌دهنده احترام به مالکیت فکری و علمی دیگران است.

گاهی اوقات ممکن است از گفتار یا نوشته‌های یک شخص بدون تغییر و دست‌کاری استفاده کنید. این عمل که به نقل قول مشهور است، می‌تواند به دو صورت مستقیم یا غیرمستقیم انجام شود. نقل قول مستقیم به معنای استفاده دقیق از عبارات نویسنده است، در حالی که در نقل قول غیرمستقیم ایده‌ها و مفاهیم بازنویسی می‌شوند اما همچنان به منبع اصلی استناد می‌شود.

اگر از نوشته یا ایده‌ای استفاده کنید و به منبع آن اشاره نکنید، این کار به عنوان سرقت علمی شناخته می‌شود. سرقت علمی نه‌تنها اعتبار مقاله یا نوشته شما را از بین می‌برد، بلکه از منظر اخلاقی نیز ناپسند است. بنابراین، اگر به نوشته‌ای استناد می‌کنید یا از آن به صورت نقل قول استفاده می‌کنید، ذکر دقیق منبع و نویسنده امری ضروری است. رعایت این اصول نشان‌دهنده مسئولیت‌پذیری علمی و احترام به کار پژوهشگران دیگر است.

نقل قول به معنای استفاده از جملات، مفاهیم، یا داده‌های دیگران در متن نوشته خود است و در نوشتارهای علمی، پژوهشی و ادبی نقش بسزایی ایفا می‌کند. این کار از دو جنبه بسیار اهمیت دارد. نخست، ارجاع به منابع معتبر: نقل قول به خواننده این امکان را می‌دهد که به منابعی که پایه و اساس استدلال‌ها یا داده‌های ارائه‌شده در متن هستند، دسترسی پیدا کند و صحت و دقت مطالب را ارزیابی نماید. دوم، احترام به مالکیت فکری: با ذکر دقیق و صحیح منبع، حقوق نویسنده یا صاحب‌نظر اصلی رعایت می‌شود و بدین ترتیب از سرقت علمی و نقض اخلاق پژوهشی جلوگیری می‌شود. نقل قول نه تنها به تقویت اعتبار نوشته کمک می‌کند، بلکه نشان‌دهنده مسئولیت‌پذیری نویسنده در استفاده از اطلاعات دیگران نیز است.

نقل قول در دو نوع زیر تقسیم‌بندی می‌شود.

اگر نوشته یا سخن یک فرد بدون تغییر در یک متن آورده شود، آن جمله را نقل قول مستقیم می‌گویند که بایستی در داخل "Quotation mark" نوشته شود و معمولاً کلمۀ اول با حرف بزرگ شروع می‌شود. این نوع نقل قول معمولاً به ندرت در متون علمی استفاده می‌شود، مگر زمانی که نیاز مبرم به استفاده از آن باشد. در این صورت، بایستی عین جمله را بدون هیچ تغییری داخل گیومه (یعنی علامت «») در تحقیق خود ذکر نمایید و آن را پانویس کنید. هرگز در استفاده از نقل قول مستقیم زیاده‌روی نکنید، زیرا ارزش کار و نوشته شما را کم می‌کند.

در بسیاری از موارد، زمانی که می‌خواهیم از گفتار و نوشته‌های دیگران در نوشته‌های خود استفاده کنیم، برای آنکه نوشته ما از سرقت ادبی در امان بماند، جمله را تغییر داده و به‌صورت ویرایش‌شده در متن استفاده می‌کنیم. به این حالت نقل قول غیرمستقیم می‌گویند. در واقع، برخی کلمات در داخل جمله با کلمات مترادف خود جایگزین می‌شوند تا جمله از حالت کپی خارج شود. در این نوع جملات دیگر نیازی به کوتیشن نمی‌باشد. اما برخلاف تصور برخی افراد که فکر می‌کنند با تغییر در جمله دیگران می‌توانند آن را منحصر به خود بدانند و نیازی به ذکر منبع نیست، تحت هر شرایطی هر جمله‌ای که متعلق به شما نمی‌باشد، با وجود تغییرات فراوان در آن، باز هم بایستی به منبع اصلی ارجاع دهید تا مطلب اصالت و اعتبار خود را حفظ نماید.

مثال نقل قول مستقیم:
او به من گفت: "من دیروز مدرسه نرفتم."

در جمله بالا، جمله قبل از علامت نقل قول را جمله ناقل و جمله بعد از علامت نقل قول را جمله اصلی گویند.

چند نمونه نقل قول:

نقل قول مستقیم از یک نویسنده کمتر از چهل کلمه:

... نام خانوادگی نویسنده (سال انتشار) ... "..." (شماره صفحه).

مثال:
سرمد (1378) در مورد مهارت انسانی این چنین می‌نویسد: "مهارت انسانی به مناسبات انسان‌ها با یکدیگر اشاره دارد. این اصطلاح به عنوان یک کل مطرح است و در اصل، بر خوب یا بد بودن روابط دلالتی ندارد. در عین حال، هرگاه این اصطلاح مطرح شود، هدف مستتر در ورای آن بر مطلوبیت روابط دلالت دارد" (ص 5).

نقل قول مستقیم از یک نویسنده بیش از چهل کلمه:

نام خانوادگی نویسنده (سال انتشار):

... . (شماره صفحه)

مثال:
لطف‌آبادی (1384) در اهمیت توجه به سازمان‌دهی و چیدمان کلاس درس، اینطور می‌نویسد:

متأسفانه در کلاس‌های درسی مدارس و دانشگاه‌های ما توجهی به نحوه سازمان‌دهی کلاس درس نمی‌شود و رسم غلط قرار دادن میزهای کلاس در پشت سر هم، در حدود صد سال است که در کلاس‌های درس ما دیده می‌شود. شاگردان در این حال فقط معلم را رو به روی خود می‌بینند. چیدمان میز و صندلی‌های کلاس‌ها به روشنی نشان می‌دهد که شاگردان فقط با معلم خود سر و کار دارند و معلم‌مداری، اساس اداره کلاس و تدریس است. در صورتی که شیوه نشستن دانش‌آموزان در مکتب‌خانه، به صورت دایره‌ای‌وار است. چیدمان میزهای کلاس‌های کنونی، حاکی از آن است که ما حتی از شیوه‌های گذشتگان خود نیز فاصله گرفته‌ایم (صص 281-282).

ارجاع به نقل قول مستقیمی که خود از قول فرد دیگری گفته شده است:

نقل قولی که کمتر از چهل کلمه است:

... نام خانوادگی نویسنده (سال انتشار) ... "..." (نام خانوادگی فرد نقل‌کننده، سال انتشار اثر فرد نقل‌کننده، شماره صفحه اثر فرد نقل‌کننده). ...

مثال:
کناب و هال (1992) اظهار می‌دارند که "جنب‌وجوش بیانگر اشارات سر و دست، حالت بدن، چهره ظاهری، حرکات چشمی، لحن صدا و ... است. این عوامل می‌توانند نگرش دانش‌آموزان را نسبت به معلم شکل دهند، خواه این نگرش مثبت باشد و خواه منفی. پژوهش‌های بسیار زیادی در این زمینه صورت گرفته است" (به نقل از پول و کاسا، 2010، ص 19).

نقل قولی که بیش از چهل کلمه است:

نام خانوادگی نویسنده (سال انتشار):

... . (نام خانوادگی فرد نقل‌کننده، سال انتشار اثر فرد نقل‌کننده، شماره صفحه اثر فرد نقل‌کننده)

مثال:
میچل (1965) در رابطه با کلمه ارتباط به معنای جمع و مفرد می‌نویسد:

کلمه ارتباط به طور مفرد، به معنای جریانی است که ضمن آن یک پیام از یک منبع به یک مخاطب منتقل می‌گردد و به زبان ساده‌تر می‌توان گفت ارتباط شامل چگونگی بیان یک مطلب به یک فرد است. کلمه ارتباطات به صورت جمع معمولاً به وسایل و روش‌های ارتباطی اطلاق می‌شود (به نقل از معتمدنژاد، 1383، ص 27).

ارجاع به نقل قول مستقیمی که خود از قول فرد دیگری گفته شده است و این نقل قول ترجمه شده است:

ارجاع در داخل یک پاراگراف:

... نام خانوادگی نویسنده (سال انتشار) ... "..." (نام خانوادگی فرد نقل‌کننده، سال انتشار اثر فرد نقل‌کننده، نام خانوادگی مترجم، سال انتشار اثر مترجم، شماره صفحه اثر مترجم). ...

مثال:
جانوویتس (1968) می‌گوید: "ارتباطات جمعی از نهادها و فنونی تشکیل شده است که به وسیله آنها گروه‌های متخصص از وسایل فنی (مطبوعات، رادیو، فیلم و ...) برای انتشار محتوای نمادین در بین مخاطبان فراوان، ناهمگون و بسیار پراکنده استفاده می‌کنند" (به نقل از مک‌کوایل و ویندال، 1989، ترجمه میرانی، 1387، ص 8).

نقل قولی که بیش از چهل کلمه است:

نام خانوادگی نویسنده (سال انتشار):

... . (نام خانوادگی فرد نقل‌کننده، سال انتشار اثر نقل‌کننده، نام خانوادگی مترجم، سال انتشار اثر مترجم، شماره صفحه اثر مترجم)

مثال:
راجرز معتقد است که:

ریشه لاتین واژه ارتباطات دربردارنده مفهوم مشارکت است. از این رو، مفهوم ارتباطات می‌بایست متضمن مبادله اطلاعات در بین مشارکت‌کنندگان در یک فرآیند تعاملی باشد. بر همین اساس، راجرز ارتباطات را فرآیندی می‌داند که شرکت‌کنندگان در آن اطلاعات را خلق می‌کنند و در آن سهیم می‌شوند تا به یک درک متقابل نایل آیند (به نقل از ویندال، 1992، ترجمه دهقان، 1376، ص 14).

برای استناد به منابع، سبک‌های مختلفی وجود دارد که بسته به دستورالعمل فرمت بندی مقاله مطابق نشریه یا دانشگاه باید از یکی از آن‌ها استفاده کنید.

الف) سبک APA (انجمن روان‌شناسی آمریکا)

• نقل قول مستقیم: (نام خانوادگی نویسنده، سال، شماره صفحه)

• نقل قول غیرمستقیم: (نام خانوادگی نویسنده، سال)

  مثال:

  • مستقیم: «یادگیری ترکیبی به بهبود نتایج تحصیلی کمک می‌کند» (اسمیت، 2020، ص 30).

  • غیرمستقیم: تحقیقات نشان داده‌اند که یادگیری ترکیبی بسیار موثر است (اسمیت، 2020).

ب) سبک MLA (انجمن زبان‌های مدرن)

• نقل قول مستقیم: نام خانوادگی نویسنده و شماره صفحه در پرانتز آورده می‌شود.

• نقل قول غیرمستقیم: همانند نقل قول مستقیم است.

  مثال:

  • مستقیم: «یادگیری ترکیبی به بهبود نتایج تحصیلی کمک می‌کند» (اسمیت 30).

  • غیرمستقیم: تحقیقات نشان داده‌اند که یادگیری ترکیبی بسیار موثر است (اسمیت 30).

ج) سبک شیکاگو

• پاورقی: به جای پرانتز، از پاورقی برای ذکر منابع استفاده می‌شود.

  مثال:
  مطالعات اخیر نشان داده‌اند که یادگیری ترکیبی کارایی بالایی دارد.¹

در هنگام استفاده از نقل قول در مقالات علمی، رعایت دقت و اصول صحیح برای حفظ اعتبار علمی نوشته و جلوگیری از اشتباهات رایج ضروری است. برخی از این اشتباهات می‌توانند به سادگی موجب کاهش کیفیت نوشته شوند یا حتی به سرقت علمی منجر شوند. در اینجا به چند اشتباه رایج که باید از آنها اجتناب کنید، اشاره می‌کنیم.

برای مدیریت بهتر منابع و نقل قول‌ها در مقالات علمی، استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت منابع می‌تواند به‌طور چشمگیری فرآیند نوشتن و استناددهی را تسهیل کند. یکی از بهترین ابزارها EndNote است که برای مدیریت و استناد منابع در مقالات علمی بسیار مناسب است و به پژوهشگران کمک می‌کند تا منابع را به‌طور دقیق و منظم ذخیره و سازمان‌دهی کنند. Mendeley نیز یک ابزار رایگان و پرکاربرد است که علاوه بر مدیریت منابع، امکاناتی برای اشتراک‌گذاری مقالات و همکاری گروهی ارائه می‌دهد. همچنین Zotero ابزاری مناسب برای ذخیره و سازمان‌دهی منابع و مقالات است که می‌تواند به‌ویژه برای پژوهشگران در مراحل مختلف تحقیق بسیار مفید باشد. این ابزارها نه تنها فرآیند استناددهی را ساده می‌کنند، بلکه دقت در ارجاع به منابع را نیز افزایش می‌دهند.