روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌های پایان‌نامه

نگارش پایان‌نامه در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری، فرآیندی چندمرحله‌ای و زمان‌بر است. این مسیر با انتخاب موضوع آغاز می‌شود؛ موضوعی که پس از بررسی و تأیید در جلسه پژوهشی دانشگاه، مبنای کار قرار می‌گیرد. در ادامه، دانشجو طرح اولیه‌ای تحت عنوان پروپوزال ارائه می‌دهد که آن نیز نیازمند تأیید دانشگاه است. تنها پس از این مراحل است که دانشجو اجازه شروع رسمی پژوهش خود را دریافت می‌کند.

یک پایان‌نامه استاندارد، معمولاً شامل پنج فصل اصلی است که هر یک بخش‌های کلیدی پژوهش را پوشش می‌دهند. در ادامه، جزئیات هر فصل ارائه می‌شود.

اهمیت این ساختار

این ساختار منظم و استاندارد، به دانشجویان کمک می‌کند تا پژوهش خود را به‌صورت شفاف، هدفمند و منسجم ارائه دهند. هر فصل نقشی کلیدی در تکمیل پازل تحقیق ایفا می‌کند و در نهایت، یک پایان‌نامه جامع و علمی را شکل می‌دهد.

مهم‌ترین بخش از پایان‌نامه، مربوط به فصول 4 و 5 پایان‌نامه می‌باشد. این دو فصل در واقع ارائه‌دهنده نتایج کار شما هستند. شما در این فصول به ذکر مواردی چون تجزیه و تحلیل اطلاعات، تفسیر اطلاعات به‌دست‌آمده، پاسخ به سوالات پژوهش، رد یا اثبات فرضیه مطرح‌شده و در آخر نتیجه‌گیری و پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آتی می‌پردازید. در این بین، فصل 4 از اهمیت بالایی برخوردار است و بیشترین توجه داوران جلسه دفاع نیز بر روی این بخش معطوف می‌شود.

شما در فصل 4 کلیه نتایج کارتان را به‌صورت دقیق در قالب جملات و یا جداول و نمودارها ذکر می‌کنید. با توجه به اینکه در فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده‌ها صورت می‌گیرد، نیاز به برخی نرم‌افزارهای تجزیه و تحلیل آماری مثل SPSS، Minitab، AMOS و... می‌باشد. اگر آشنایی کامل با چنین نرم‌افزارهایی را دارید، به‌راحتی خواهید توانست تحلیل آماری داده‌های خام خود را انجام دهید. اما اگر مبتدی هستید، بهتر است از یک فرد آشنا به این نرم‌افزارها کمک بگیرید.

با توجه به اینکه امروزه بیشتر تحقیقات و پژوهش‌های انجام‌شده در دانشگاه‌ها بیشتر جنبه کمی دارند، یادگیری روش‌های آماری، به‌ویژه آمار استنباطی، به تمامی دانشجویان توصیه می‌شود. برای این کار لازم است تا با نحوه استفاده از نرم‌افزارهای آماری و به‌ویژه انجام تحلیل آماری در SPSS آشنا شوید.

در برخی از تحقیقات که به‌صورت طرح پرسشنامه یا مصاحبه می‌باشد، نیاز است تا اطلاعات خام آن‌ها استخراج و توسط نرم‌افزارهای آماری تحلیل شود. برای این منظور بایستی مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید تا به نتایج مطلوب دست یابید:.

نتایج این تحلیل‌ها، پایه و اساس فصل چهارم پایان‌نامه شما خواهند بود.

تجزیه‌ و ‌تحلیل ‌اطلاعات یکی ‌از ‌پایه‌های ‌اصلی ‌هر پژوهش می‌باشد که با کمک آن تمامی ‌فعالیت‌های ‌پژوهشی ‌تا ‌رسیدن ‌به ‌یک ‌نتیجه مطلوب، ‌کنترل ‌و ‌هدایت‌ می‌شوند. اولین داده‌هایی که شما از مطالعه به دست می‌آورید، به صورت داده‌های خام هستند که هیچ معنی و مفهومی ندارند. برای آنکه بتوانیم این اعداد و ارقام نامفهوم را معنی‌دار نماییم، بایستی از روش‌های آماری استفاده کنیم. اولین قدم بعد از جمع‌آوری اطلاعات، پردازش آن‌ها می‌باشد تا بتوانید در نهایت آن‌ها را تحلیل نمایید. از جمله مهم‌ترین کارهایی که در این مرحله باید انجام داد، ‌مرتب کردن و تنظیم داده‌ها، ‌کدگذاری داده‌ها و ‌سازماندهی داده‌ها می‌باشد.

مرتب کردن و تنظیم داده‌ها

در این مرحله داده‌های جمع‌آوری‌شده مجدداً بازبینی و مرتب می‌شوند. منظور از بازبینی، اطمینان از وجود اشتباهات و خطاها در داده‌های اولیه می‌باشد تا قبل از تحلیل آماری آن‌ها، بتوانیم این خطاها را رفع نماییم. تمامی داده‌ها بایستی در قالب و فرمت یکسان بیان شوند. اگر تعدادی از پرسش‌ها بدون پاسخ مانده است، باید تکمیل شوند. اگر پاسخ سؤالات با یکدیگر همخوانی ندارند، می‌بایست علت مشخص شده و پرسشنامه اصلاح گردد. در نهایت، داده‌های صحیح با استفاده از روش‌های آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند.

کدگذاری داده‌ها

قبل از ‌تحلیل داده‌ها، لازم است تا ‌به ‌وسیله نرم‌افزار آماری، داده‌های خام را ‌کدگذاری کرده و ‌به ‌صورت داده‌های ‌عددی در بیاورید. زمانی که کدگذاری داده‌ها را انجام می‌دهید، باید از صحت آن‌ها اطمینان حاصل کرده باشید.

سازماندهی داده‌ها

بعد از کدگذاری، داده‌های آماری بایستی وارد سیستم کامپیوتر شوند تا بتوانید با استفاده از نرم‌افزارهای آماری آن‌ها را تحلیل نمایید. ‌داده‌های جمع‌آوری‌شده می‌توانند به صورت دستی یا رایانه‌ای تجزیه و تحلیل شوند. امروزه تقریباً در همه موارد این امر با استفاده از رایانه و ‌نرم‌افزارهای مختلف تجزیه و تحلیل آماری ‌انجام می‌شود.

تجزیه و تحلیل داده‌ها

در نهایت، بر اساس نوع مطالعه خود، روش تحلیلی مناسب را انتخاب کرده و اطلاعات خود را تجزیه و تحلیل نمایید. دو دسته پردازش اصلی به طور عمده در تحقیقات مختلف بر روی داده‌ها انجام می‌شود. برای این کار از روش آمار توصیفی و آمار استنباطی استفاده می‌گردد (برای اطلاعات بیشتر در خصوص این دو روش آماری، مطلب "روش‌های آماری در پایان‌نامه" را مطالعه نمایید).

بعد از آنکه نتایج داده‌ها توسط نرم‌افزارهای آماری بررسی شدند، نوبت به تجزیه و تحلیل آن‌ها می‌رسد. در این مرحله شما بایستی بدون نیاز به نرم‌افزار خاصی و با کمک روش‌های ذهنی و قدرت تجزیه و تحلیل خود، به آنالیز نتایج بپردازید. تجزیه و تحلیل آماری داده به دو صورت کمی و کیفی انجام می‌گیرد.

تجزیه و تحلیل کیفی

پژوهش‌هایی که از نوع کتابخانه‌ای و نظری هستند و اطلاعات با استفاده از ابزارهای سنجش مانند فیش، جدول، کارت و امثال آن جمع‌آوری می‌شود، از نوع پژوهش‌های کیفی محسوب می‌شوند. این نوع تجزیه و تحلیل اصول خاص خود را دارد. طبق نظریه شاتون، رهیافت‌های موجود در زمینه تحلیل محتوا به سه بخش تقسیم می‌شوند:

1. تحلیل محتوای عرفی و قراردادی

2. تحلیل محتوای جهت‌دار

3. تحلیل محتوای تلخیصی یا تجمعی

به‌کارگیری هر یک از این روش‌ها بر اساس موضوع و ساختار پایان‌نامه متفاوت است. بنابراین، بهتر است در انتخاب هرکدام از این روش‌ها با استاد راهنمای خود مشورت نمایید تا بهترین گزینه را برای تحلیل آماری نتایج خود انتخاب کنید.

تجزیه و تحلیل کمی

در این روش، داده‌های خام جمع‌آوری‌شده به داده‌های معنی‌دار و کمی تبدیل می‌شوند. این داده‌ها که در قالب شمارش و عدد هستند، با آزمون‌های مناسب مورد اندازه‌گیری واقع می‌شوند. سپس پژوهشگر داده‌های عددی را با کمک روش‌های آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد.

فصل آخر پایان‌نامه که تحت عنوان بحث نامیده می‌شود، در واقع تمامی نتایج شما و نتایج مطالعات قبلی را به چالش می‌کشد. در فصل پنجم نیازی نیست نتایج مجدداً تکرار شوند، در واقع پژوهشگر بایستی بدون هیچ سوگیری، به‌طور کاملاً دقیق و منطقی یافته‌های خود را بررسی نموده و آن‌ها را با یافته‌های مطالعات قبلی مقایسه کند. نوشتن بخش بحث پایان‌نامه نیاز به مهارت تحلیلی بالایی دارد. اینکه فرد بتواند نتایج کار خود را به دیگر نتایج تعمیم داده و نقاط مشترک و تفاوت‌های موجود را پیدا کند، بسیار مهم می‌باشد. بعد از اتمام این بخش، تیتری تحت عنوان نتیجه‌گیری نهایی در انتهای بحث نوشته می‌شود و دانشجو یا محقق پیشنهادهای خود را برای پژوهش‌های بعدی مرتبط با موضوع خود مطرح می‌کند. این پیشنهادها نشان‌دهنده این نکته است که پژوهشگران از چه جنبه‌های پژوهش خود را وسیع می‌بینند.

به طور کلی فصل پنجم به عنوان «یافته‌های پژوهش» موارد زیر را پوشش می‌دهد.