روش تحقیق، یکی از مهم ترین مباحث در پژوهش بخصوص پایان نامه است. با توجه به پیشرفت روزافزون دانش و گسترش شاخه های آن، در عصر حاضر، روش تحقیق نیز دچار تغییرات زیادی شده است. بگونه ای که در شیوه های سنتی، جمع آوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و اسناد قدیمی انجام می گرفت. اما در طول زمان و با ورود به عصر پیشرفت تکنولوژی، روش های جدید دسترسی به اطلاعات و جمع آوری داده ها تغییر پیدا کرد. امروزه وجود پایگاه های اطلاعاتی جامع و کامل و دسترسی آسان به آخرین یافته های محققین از طریق اینترنت، کار تحقیق و پژوهش را آسان کرده است.
در علوم مختلف، روش های تحقیق مختلفی بکار می رود. بر این اساس، روش هاي تحقيق به سه گروه پژوهش بر مبنای هدف تحقيق، بر مبنای روش و بر مبنای نحوه کنترل تقسیم می شوند. هر کدام از این گروه ها نیز شامل زیر گروه هایی می باشد که در ادامه به بررسی هرکدام از آنها می پردازیم.
|
روش هاي تحقيق
|
پژوهش بر مبنای هدف تحقیق (Research by purpose)
|
تحقيق بنيادي (Basic res)
|
|
|
تحقيق كاربردي (Applied res)
|
|
|
تحقيق توسعه اي (R & D)
|
|
|
تحقیقات ارزیابی (Evaluation res)
|
|
|
تحقیق عملی (کاری) (Actoin res)
|
|
| |
|
پژوهش بر مبنای روش (Research by method)
|
تحقیق تاریخی (Historical res)
|
|
|
تحقیق پیمایشی (زمینه یابی) (Survey res)
|
|
|
تحقیق توصیفی (Descriptive res)
|
|
|
تحقیق تحلیل محتوا (Content analysis res)
|
مطالعه میدانی (Field research)
|
|
مورد کاوی (Case study)
|
|
تحقیق همبستگی (Correlational research)
|
|
آزمایش میدانی
|
|
تحقیقات علمی – آزمایشی
|
|
تحقیق علمی - تطبیقی
|
| |
|
پژوهش بر مبنای نحوه کنترل
|
تحقيق آزمايشي (experimental)
|
|
|
تحقيق توصيفي (غيرآزمايشي) (Non-experimental)
|
|
دسته بندي تحقيقات بر اساس هدف تحقیق (Research by purpose) :
- تحقيق بنيادي (Basic res) : این نوع تحقیق به بررسی حقایق، شناخت پدیده ها و کشف قوانین علمی پرداخته و باعث توسعه مرزهای علمی می شود. هدف اصلی این نوع پژوهش افزودن یافته های جدید در خصوص یک موضوع خاص به دانش موجود می باشد.
از ویژگی هی این تحقیق :
- زمان بر بودن آن است. زیرا برای یافتن پاسخ مجهولات زمان زیادی لازم است.
- هزینه بالایی دارد.
- این نوع پژوهش ها بیشتر توسط دانشجویان دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی انجام میگیرد.
انواع تحقیق بنیادی :
- تحقیقات بنیادی تجربی : در این نوع پژوهش، داده های مورد نیاز از طرق مختلف همچون آزمایش، مصاحبه و پرسشنامه جمع آوری شده و با روش های آماری مختلف مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرند.
- تحقیقات بنیادی نظری : در این روش، جمع آوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه انجام میگیرد و یا استفاده از استدلال های ذهنی، به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته و نتیجه گیری می کنند.
- .تحقيق كاربردي (Applied res) : در این روش پژوهشی، هدف اصلی توسعه دانش كاربردي در يك زمينه خاص می باشد که معمولا در یک جامعه در جهت رفع یک مشکل انجام میگیرد. امروزه بیشتر مطالعات به این سمت سوق داده می شوند. در واقع با استفاده از دانش و یافته های حاصل از پژوهش بنیادین، به رﻓﻊ ﻧﯿﺎزهای ﺑﺸﺮ پرداخته و باعث بهینه سازی اﺑﺰارﻫﺎ و روﺷﻬﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده می شود.
از ویژگی هی این تحقیق :
- زمان بر نیست.
- می تواند درآمدزایی خوبی داشته باشد.
- بیشتر در سازمان ها خصوصی و گاها دانشگاه ها انجام میگیرد.
- تحقيق توسعه اي (R & D) : از اهداف اصلی این نوع پژوهش بررسی روش ها و ابزارها و یافتن راه هایی جهت بهینه کردن و توسعه این ابزارها در جهت بهبود تولیدات کالاها در سازمان ها و یا تقویت ابزارها و فراورده های آموزشی می باشد. این نوع تحقیق به دنبال راه هایی است تا بتواند باعث توسعه روش های جدید در مسیر تولید و ارائه خدمات باشد. با توجه به اینکه ای نوع روش تحقیق باعث توسعه و بهبود روﺷﻬﺎ، اﺑﺰار، ﮐﺎﻻﻫﺎ ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ می شود، می تواند جز تحقیقات کاربردی نیز در نظر گرفته شود.
- تحقیق عملی (کاری) (Actoin res) : در این نوع پژوهش، هدف اصلی حل یک مساله یا مشکل می باشد و بعنوان یک نوع تحقیق کاربدی نامیده می شود. این نوع پژوهش حالت موضعی داشته و خاﺻﯿﺖ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﭘﺬﯾﺮي ﻧﺪارﻧﺪ.
دسته بندي تحقيقات بر مبنای نحوه کنترل
- تحقيق توصيفي (غيرآزمايشي) : هدف اصلی این پژوهش ارائه یک تعریف و توصیف در خصوص شرایط و پدیده هایی است که مورد بررسی قرار میگیرند. اجزاء این نوع پژوهش در فرایند تصمیم گیری و شناخت بهتر شرایط نقش کمک کننده دارند. تحقيقات توصيفي را مي توان به پنج دسته تقسيم كرد :
- پيمايشي : براي بررسي توزيع ويژگيهاي يك جامعه آماري و پاسخ به برخی سوالات استفاده می شود. از جمله:
الف – ماهيت شرايط موجود
ب- روابط میان رويدادها
ج- وضعيت موجود
همبستگي : این روش به بررسی روابط بین متغييرها بر اساس هدف تحقيق می پردازد. این نوع پژوهش بر مبنای هدف به سه دسته تقسیم می شود:
الف- مطالعه همبستگي دو متغييري
ب- تحليل رگرسيون
ج- تحليل ماتريس همبستگي يا كواريانس
- اقدام پژوهي : این روش تحقیق به بررسی مشکلات موجود در مسیر نظام آموزشي مي پردازد. برای مثال افرادی که در نظام آموزش مشغول به کار هستند و یا به نوعی با این نظام در ارتباط هستند، می توانند به بررسی مشکلات مربوط به آموزش و فرایند یادگیری پرداخته و راه حل هایی را ارائه دهند. اين نوع پژوهش می تواند نقش مهمی در بهبود شیوه های آموزشی و یادگیری داشته باشد.
- بررسي موردي : در این روش تحقیقی محقق به جای پرداختن به تاثیرات متغییرها بر روی یکدیگر و یا انتخاب موضوعات وسیع، به انتخاب يك «مورد» پرداخته و آن را از جنبه هاي بی شمار بررسی مي كند .
- تحقيق پس – رويدادي يا علي – مقايسه اي : در این نوع تحقیق، محقق با در نظر گرفتن متغییر وابسته، علل وقوع آن را از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار می دهد و سعی بر آن دارد كه از معلول به علت احتمالی پی برد. مثلاً می توان برای بررسی علل مشکلات تحصیلی برخی دانش آموزان، از این روش تحقیقی استفاده کرد.
- تحقيق آزمايشي : این طرح با هدف ایجاد رابطه ي علت – معلولي ميان دو يا چند متغيير بکار می رود. در اين تحقيق از افراد بصورت گروه های آزمایشی و گروه کنترل استفاده می شود تا تفاوت بین آنها مشخص شود. برای این نوع مطالعه می توان از يكي از شيوه های اقدام پژوهشی، بررسي موردي و تحقيق پس – رويدادي (علي – مقايسه ای) استفاده نمود.
تحقيق آزمايشي شامل انواع زیر می باشد:
الف – انتساب تصادفي : در این روش، شانس یکسانی برای گروه های آزمايشي در نظر گرفته می شود.
ب- همتا نمودن تصادفي : در این روش گروه های انتخابی از نظر متغيير ناخواسته همگن هستند.
ج- انتخاب همگن : در اين روش، گروه های انتخابی از نظر متغيير ناخواسته «همگن» هستند.این گروه انتخابی به گروههاي گواه و آزمايشي تقسیم مي شوند. مثلا در یک مطالعه گروه سنی خاصی در نظر گرفته می شود.
د- تحليل كواريانس : این روش براي كنترل متغيير ناخواسته استفاده می شود. در اين روش تحقیق داده هاي مربوط به متغيير ناخواسته ، در تحليل نتايج استفاده می شوند .
ه- استفاده از آزمودني ها بعنوان كنترل خودشان : در این روش تحقیق، ابتدا بر روی افراد يك گروه، آزمايش را اجرا كرده و نتایج حاصل را با همان افراد قبل از آزمایش مقایسه می کنند.
دسته بندي تحقيقات بر مبنای روش (Research by method)
- روش تحقيق تاريخي : در این روش تحقیقاتی به بررسی تحولات رخ داده در یک نظام در یک دوره پرداخته می شود. هدف اصلی تحقيق تاريخی بررسی داده های مربوط به رويدادهای گذشته و تفسير آن ها است. با استفاده از این روش می توان به وقایع و رخدادهای گذشته در خصوص آن سازمان پی برد.
- روش تحقيق فلسفي : روش فلسفي به تجزيه و تحليل مفاهيم در كليه زمينه های علمي از جمله تعليم و تربيت می پردازد. مثلا پژوهشگران تعليم و تربيت همواره در جستجوی روش های خوب برای کسب دانش و افزایش یادگیری دانش آموزان هستند. فيلسوف با مطالعه در زمینه يادگيری و فرايند ياددهی به «علم در حيطه عمل» آگاهی می يابد و متخصصان تعليم و تربيت با كمك این مفاهيم فلسفی به بررسی روابط و نكات افتراقی ميان دانش از يك طرف و غريزه ، نگرش ها ، نهادها ؛ عادت ها و يا احساسات از طرف ديگر می پردازد.
- روش تحقيق قوم نگاري : در این روش محقق به بررسی فرهنگ های مختلف می پردازد. تحقيقات قوم نگاري در تعليم و تربيت ، توصيف علمي از سيستم های ياددهی – يادگيری ، فرايند ها و پديده های تربيتی در درون بافت هاي ويژه نظام های آموزشی فراهم مي آورد.
- تحليل محتوا : این روش به منظور آشکارسازی پیام هایی که می تواند رد داخل یک متن وجود داشته باشد، بکار می رود.
