اصول طراحی پرسشنامه برای تحقیق
برای اینکه پرسشنامه ما کاربردی و اصولی باشد و بتوانیم با استفاده از آن ابهاماتی که برای تکمیل تحقیق داریم را بر طرف کنیم باید ابتدا سوالات پرسشنامه را بر اساس اهداف تحقیق تکمیل کنیم یعنی ابتدا هدف خود را از تحقیق مشخص کنیم و سپس سوالات را طراحی کنیم علاوه بر این مسئله سوالات باید طوری طراحی شوند که باعث جذب خواننده شوند و خواننده را جذب کنند.سوالات پرسشنامه باید جذاب و کوتاه باشند اگر طولانی و حوصله بر باشند خواننده زمان برای خواندن سوالات نداشته باشد آنها را کنار میگذارد.پرسشنامه بايد همراه دستورالعمل تكميل آن بوده و چگونگي پاسخ دادن به سؤال‌ها را براي پاسخ دهنده تشريح كند. دستورالعمل تكميل پرسشنامه بايد كوتاه و حاوي كليه اطلاعات مورد نياز پاسخ دهنده، براي كامل كردن پرسشنامه باشد.
نکات کلیدی در طراحی پرسشنامه
محقق پس از اینکه نوع سوالات و هدف از تحقیق را برای خودش مشخص کرد باید با رعایت نکات کلیدی به طراحی پرسشنامه بپردازد:
- از سوالات نامفهوم و مبهم پرهیز کنید و سوالات را با دقت کامل برای گروه خاصی که در نظر گرفته اید طراحی کنید.اگر پاسخ دهنده قادر به درك معاني سؤال‌ها نباشد، داده هاي حاصله از پرسشنامه معتبر نخواهد بود. در برخي از موارد، واژگان تخصصي پرسشنامه در دستورالعمل تكميل پرسشنامه توضيح داده میشود تا پاسخ دهنده با تعريف عملياتي مورد استفاده در پرسشنامه آشنايي كامل به دست آورد.
- از سؤال‌هایی كه پاسخ دهنده را به پاسخ خاصي هدايت می‌کند، بايد اجتناب كرد. سؤال‌های جهت دار، پاسخ دهنده را به سمت و جهت خاصي هدايت كرده و بنابراين اطلاعات حاصله از آنها دقيق نخواهد بود.
- سوال ها را چندان پیچیده ننویسید سوال باید مشخص و قابل درک باشد تا خواننده بتواند پاسخ آنها را بنویسد.
- از سوال های دو وجهی اجتنبا کنید این سوالات خواننده را در مقابل دو سوال در یک زمان کوتاه قرار میدهد و این کار باعث میشود خواننده نتواند سوال را با دقت بخواند و پاسخ دهد.
- تا جايي كه امكان دارد از ارائه سؤال‌های منفي خودداري شود. پاسخ دهنده در برابر سؤال منفي ممكن است به طور ناخودآگاه كلمات منفی را ناديده گرفته و يا متوجه آنها نشود. در اين حالت پاسخ‌های او با واقعيت مطابقت نخواهد داشت. در صورتي كه پژوهشگر ناچار از استفاده سؤال‌های منفي باشد، بهتر آن است كه زير كلمات منفي را خط كشيده و يا اين كلمات را با حروف درشت مشخص كند.
- از بيان سؤال‌های مستقيم كه موجب تحريك حساسيت آزمودني شده و يا در وي ايجاد مقاومت می‌کند پرهيز شود. در مواردي كه آزمودني درباره‌ی يك موضوع به سهولت پاسخ خود را عرضه نمی‌کند، به ويژه موضوع‌های حساس كه با ارزش‌های اجتماعي سروكار دارد، سؤال‌های پرسشنامه بايد به صورت غيرمستقيم بيان شود. در اين صورت سؤال‌ها ايجاد حساسيت در پاسخ دهنده نكرده و احتمالاً پاسخ‌ها به واقعيت نزدیک‌تر خواهد بود. براي مثال:آيا مدير خود را دوست داريد؟ اين سؤال را می‌توان به صورت غيرمستقيم چنين مطرح كرد:آيا مدير شما مورد علاقه همكاران می‌باشد؟
- از تنظيم سؤال‌هایی كه آزمودني پاسخ آنها را در دسترس ندارد، خودداري شود. اگر از آزمودنی‌ها خواسته شود تا به سؤال‌هایی كه براي آنان اهمیتی ندارد و يا درباره‌ی آن هرگز فكر نکرده‌اند پاسخ دهند، نتايج حاصله ممكن است معتبر نباشد. بايد سؤال‌ها را طوري تنظيم كرد كه آزمودني توانايي لازم را براي پاسخ دادن به آن داشته باشد.
- به‌کارگیری سؤالات معكوس جهت اطمينان از پاسخ گويي صحيح پاسخ دهندگان. پيشنهاد می‌گردد كه در طراحي پرسشنامه، نسبت به يكي از سؤالاتي كه از فرد پرسيده شده، از سؤالات با محتواي معكوس استفاده شود تا اطمينان حاصل شود كه پاسخ دهنده، به سؤالات با دقت لازم پاسخ میدهد.
ترتیب ارائه سوالات
- سوالات ابتدای پرسشنامه باید جذاب باشند تا خواننده را ترغیب کند که ادامه آنهارا هم بخواند.
- سوالات پرسشنامه باید از ساده به پیچیده پرسیده شوند .
- سوالات مطرح شده در پرسشنامه باید از نظم خاصی پیروی کند و سوال های مرتبط در یک ردیف قرار گیرند.
- سوال هایی که ممکن است خواننده را به شبهه بیندازد را نگه دارید تا در آخر بپرسید.
بعد از اینکه سوالات پرسشنامه را طراحی کردید یک بررسی مختصر و اجمالی روی آنها انجام دهید هرگونه اصلاح سؤال‌های پرسشنامه به نتیجه‌ی حاصل از اين بررسي مقدماتي بستگي خواهد داشت.سعی کنید در پایان پرسشنامه خود در مورد سوالات یک نظر سنجی انجام دهید و از میزان آسانی و سختی سوالات پرسش کنید.معمولاً تعدادي از سؤال‌های پرسشنامه براي اندازه گيري متغير خاصي در نظر گرفته میشود. از اين رو بايد اطمينان حاصل شود كه پاسخ اين سؤال‌ها، متغير مورد نظر را اندازه گيري می‌کند. براي اطلاع از اين امر، محقق می‌تواند به محاسبه‌ی همبستگي ميان نتايج حاصله از پاسخ‌های آزمودنی‌ها به هر سؤال با نمرات حاصله توسط فرد به سؤالات پرسشنامه بپردازد. ضريب همبستگي بالا، ارتباط زياد ميان آنچه هر سؤال اندازه می‌گیرد با آنچه در كل اندازه گيري شده است را نشان میدهد. با توجه به ضرايب همبستگي حاصله، محقق می‌تواند سؤال‌هایی را كه بيشترين همبستگي را با نمره كل دارد انتخاب كند.
شما در هر رشته ای که باشید برای انجام تحقیقات دانشگاهی یا شغلی میبایست از یک جامعه آماری مشخص برخی اطلاعات را دریافت و تکمیل نمایید و برای دریافت این اطلاعات مجبور به طراحی پرسشنامه خواهید بود در این بخش روال کار تهیه یک پرسشنامه کارآمد را برای شما آموزش دادیم با مطالعه این بخش میتوانید برای رشته تحصیلی خود یک پرسشنامه ایجاد کنید.
