داوران نقش محوری را در انتشارات علمی بازی می‌کنند. داوری تخصصی فرایندی است که مقالات تخصصی را به ‌صورت همه جانبه توسط متخصصین همان رشته بررسی و ارزیابی می نماید. علیرغم انتقادهای موجود، Peer Review تنها روش گسترده و کاربردی برای ارزیابی مقالات علمی است.

به عنوان مثال انتشارات الزویر (Elsevier)، شرکت پیشگام بین‌المللی در ارائه‌ راهکارهای اطلاعاتی علمی، جهت ارزیابی کیفیت و اعتبار ژورنال‌ ها و مقالات از روش داوری تخصصی (Peer Review) استفاده می نماید. Peer Review حدود سیصد سال پیش در انجمن سلطنتی رسماً برای اولین بار به‌ عنوان راهکار ارزیابی مقالات و ژورنال‌ ها به‌کار گرفته شده است.

جزئیات فرآیند داوری تخصصی Peer Review

فرآیند داوری تخصصی برای ژورنال ‌های علمی در ده مرحله زیر خلاصه می‌ گردد، اگرچه این مراحل بین ژورنال ‌های مختلف تا حدودی متفاوت می ‌باشد. داوران باید به یاد داشته باشند که آن‌ ها به نمایندگی از خوانندگان ژورنال فعالیت دارند و باید همواره مدنظر داشته باشند که آیا خوانندگان نشریه، آن مقاله را آموزنده و مفید خواهند دید یا خیر؟

ارسال مقاله به مجله : در این مرحله نویسنده مقاله از طریق سیستم آنلاین یک نسخه از آن را به ژورنال مربوطه ارسال می‌کند.

ارزیابی اولیه توسط ژورنال : در این مرحله ترکیب و ساختار مقاله توسط ژورنال بررسی می‌ گردد تا مطابق دستورالعمل‌ های آن و شامل بخش‌ های مشخص شده باشد. در این بخش، کیفیت علمی مقاله بررسی نمی‌شود.

ارزیابی توسط سردبیر ژورنال : سردبیر ژورنال بررسی می‌ کند که این مقاله به اندازه کافی ابتکاری، اصیل و در گستره موضوعی آن ژورنال باشد و کاستی‌های اساسی در نگارش آن دیده نشود. در غیر این‌صورت، این مقاله ممکن است بدون بررسی بیشتر رد شود.

اختصاص یک ویراستار : برخی از ژورنال ‌ها دپارتمان ویراستاری دارند و در این صورت جهت ادامه روند داوری تخصصی، مقاله برای آن‌ها ارسال می گردد.

ارسال دعوت‌نامه به داوران : در این مرحله دعوت ‌نامه‌ای به افرادی که تا حد ممکن در زمینه علمی مربوطه توانا و مجرب باشند و فاقد هرگونه تعارض منافع شناخته شده در زمینه مقاله مورد داوری باشند ارسال می‌ شود. تعداد این افراد در بین ژورنال ‌های مختلف متغیر است. برای جلوگیری از طولانی شدن زمان انتظار نویسنده، حداقل یک داور وحداکثر سه داور برای هر مقاله دعوت می‌شود.

پاسخ به دعوت‌نامه : داوران پس از بررسی دعوت‌ نامه با توجه به توانایی، تجربه و علایقشان نسبت به پذیرش یا رد دعوت‌نامه اقدام می کنند. درصورت عدم پذیرش می‌توانند نسبت به پیشنهاد افراد مستعد جهت داوری هم اقدام کنند.

نقد و بررسی مقاله : داوران زمان کافی را برای چندین بار مطالعه و بررسی مقاله صرف می‌ کنند. اولین مطالعه جهت شکل‌گیری ذهنیت و آشنایی اولیه با مقاله صورت می‌ گیرد. درصورتی که در اولین مطالعه مشکلات جدی و عدیده مشاهده گردد، داور می‌تواند نسبت به رد مقاله اقدام کند. درغیر این‌صورت، به تعداد بیشتری بررسی مقاله صورت می‌پذیرد و هم‌چنین یادداشتی از بررسی دقیق مقاله و راه‌ های مشخصی برای رفع خطاهای احتمالی موجود در مقاله نیز به صورت هم‌ زمان تهیه می‌گردد. در نهایت نتیجه بررسی ‌ها به همراه نظر نهایی رد یا تایید و یا درخواست بررسی مجدد مقاله به نویسنده اعلام می‌شود.

بررسی نظرات داوران : ژورنال جهت اخذ تصمیم نهایی، نظرات داوران را بررسی نموده و در صورتی ‌که اختلاف نظر قابل توجهی در آرا وجود داشته باشد، نسبت به دعوت تعداد بیشتری از داوران اقدام می‌کند.

اعلام نتیجه به نگارنده مقاله : ژورنال نتیجه و تصمیم نهایی را به همراه نکات بررسی شده توسط داوران به نگارنده مقاله ارسال می‌کند. ارسال یا عدم ارسال نام داوران بسته به موسسه متفاوت است.

مراحل نهایی : اگر مقاله پذیرفته شود، اقدامات لازم جهت انتشار آن صورت می ‌گیرد. در صورتی ‌که مقاله رد یا جهت بررسی مجدد به نگارنده مقاله ارسال گردد، می‌تواند با توجه به کامنت ‌های ارزشمند داوران نسبت به بهبود مقاله اقدام کند. حتی پس از اصلاح مقاله، نتیجه جهت بررسی مجدد به داوران ارسال می گردد، مگر در شرایطی که آن‌ ها عدم تمایل به بررسی مجدد مقاله را اعلام کرده باشند. هم‌چنین در صورتی که تنها مشکلات جزیی در مقاله دیده شده باشد، ممکن است ویراستار ژورنال، اقدام به ویرایش مقاله کند.