نوشتن پایان نامه خود را چگونه آغاز کنیم؟

روال کار انجام پایان نامه در تمامی رشته های دانشگاهی (گروه انسانی، فنی، علوم پایه و ...) یکسان است و تنها از لحاظ نوع مطالعه و نوع روش تحقیق با یکدیگر متفاوت هستند. مثلا در رشته هایی چون زیست شناسی، ژنتیک، بیوشیمی، شیمی، فیزیک و ... اصلی ترین کار پایان نامه مربوط به کارهای آزمایشگاهی است. اما در رشته های انسانی مثل مشاوره، روانشناسی، بیشتر حالت طرح پرسشنامه و تحلیل و آنالیز داده های خام جمع آوری شده است. در رشته های کشاورزی بیشتر به سراغ مزارع و باغات می روند. در واقع هر رشته متناسب با موضوع خود، روش های تحقیق خاص خود را می طلبد.

برای شروع انجام پایان نامه، باید مراحل مختلف کار در یک برگه نوشته شود و بر مبنای آن برنامه ریزی درستی انجام داد تا بتوان در موعد مقرر کار پایان نامه را به اتمام رساند. در ادامه به مراحل مختلف کار انجام پایان نامه اشاره کرده و توضیحات لازم برای راهنمایی ارائه می شود.

مراحل انجام پایان نامه

برای نوشتن پایان نامه خود باید مراحلی را انجام دهید که شامل انتخاب موضوع ، ارائه پروپوزال و در نهایت شروع به نوشتن پایان نامه می باشد. در ادامه به بررسی هر کدام از این مراحل میپردازیم.

انتخاب موضوع پایان نامه

پایان نامه به منظور بررسی یک موضوع خاص در حوزه تحصیلی دانشجو و براساس نیازهای جامعه و با هدف رفع یک مشکل یا یافتن پاسخ یک سوال انجام می شود. بنابراین انتخاب موضوع اولین قدم از پروسه انجام پایان نامه است. تعریف موضوع به شیوه ای صحیح و دقیق راهگشای مراحل بعدی انجام پایان نامه خواهد بود. راه های مختلفی برای انتخاب یک موضوع خوب برای انجام پایان نامه وجود دارد:

استفاده از پیشنهادات و راهنمایی های اساتید دانشگاهی، استاد راهنما و دانشجویان مقطع دکتری

مطالعه مقالات چاپ شده در 2 سال اخیر در حوزه موضوعات مورد علاقه. اینکه بدانید در حال حاضر محققان در سراسر دنیا بر روی چه موضوعاتی کار می کنند و این موضوعات تا چه اندازه در کشور مطرح شده است.

مطالعه پایان نامه های دانشجویان فارغ التخصیل در رشته خود و الهام گرفتن از موضوعات آنها و استفاده از بخش پیشنهادهای پایان نامه ها

مراجعه به پایگاه های اسنادی معتبر همچون الزیویر و اسپرینگر و ...

جمع آوری اطلاعاتی در خصوص مشکلات جامعه که مرتبط با رشته تحصیلی هستند. هر چقدر موضوع انتخابی متناسب با نیاز جامعه باشد، علاقه مندان زیادی را به خود جذب خواهد کرد. این نیاز می تواند در پیوند با بنیان های علمی و نظری بروز کند و یا معطوف به عمل و مشکل گشایی در عرصه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و صنعتی باشد.

جمع آوری اطلاعات اولیه در خصوص موضوع انتخابی و اخذ تاییدیه از ایرانداک

بعد از انتخاب موضوع پایان نامه لازم است تا از تکراری نبودن آن مطمئن شوید. برای این منظور باید به سایت ایرانداک مراجعه کرده و بعد از عضویت در آن، موضوع خود را در آن جستجو کرد. اگر موضوع قبلا در ایران کار شده باشد و در این سامانه به ثبت رسیده باشد، به نمایش در خواهد آمد

بعد از تائید موضوع پایان نامه از سوی دانشگاه، به سراغ جمع آوری اطلاعات لازم در خصوص موضوع انتخابی رفته و کار نگارش پروپوزال را باید آغاز کرد. از جمله منابعی که می توان برای جمع آوری اطلاعات لازم استفاده کرد:

مقالات چاپ شده در مجلات و پایگاه های معتبری چون IEEE ،Elsevier ،Wiley-Blackwell ،Springer است. بیشتر این پایگاه ها در تمامی زمینه ها دارای مجلات و نشریات معتبر بوده که مقالات علمی خوبی را به چاپ رسانده اند. با مراجعه به هرکدام از این پایگاه ها و سرچ موضوع خود می توان به مقالات مشابه زیادی دسترسی داشت.

همانطور که در قسمت انتخاب موضوع پایان نامه نیز گفته شد، یکی از راه های یافتن اطلاعات در خصوص یک موضوع خاص، مطالعه پایان نامه های سال های قبل است. این پایان نامه ها در کتابخانه دانشگاه ها موجود است.

کتاب ها نیز منابع خوبی برای مطالعه در خصوص موضوع پایان نامه هستند. مطالعه کتب مرجع در درک اولیه موضوع پایان نامه کمک زیادی می کند و حتی می توان از مطالب آنها برای نوشتن مقدمه مقاله خود استفاده کرد.

اگر در کنفرانس ها یا همایش هایی که در زمینه موضوع پایان نامه است، شرکت کرده اید، می توان از مطالب مطرح شده در آنها استفاده کرد.

انجام پروپوزال

بعد از جمع آوری اطلاعات لازم در خصوص موضوع انتخابی پایان نامه، باید طرح اولیه کار پژوهشی خود را پیاده کرد. به این طرح اولیه اصطلاحا پروپوزال گفته می شود. پروپوزال با هدف ارائه یک گزارش اولیه از کار پژوهشی به دانشگاه نوشته می شود تا در صورت پذیرش آن از سوی دانشگاه، بتوان کار انجام پایان نامه را آغاز کرد. پروپوزال دارای بخش های مختلفی است که باید به طور کامل و دقیق تکمیل شود. فرم پروپوزال در سایت دانشگاه و در بخش پایان نامه و پروفایل شخصی هر فرد قرار داده شده است. دسترسی به این فایل تنها زمانی امکان پذیر است که موضوع پایان نامه از سوی دانشگاه پذیرفته شود.

در واقع پروپوزال مانند یک نقشه عمل کرده و ساختار و ارکان اصلی پایان نامه کارشناسی ارشد و یا رساله دکتری در آن مشخص می شود. ساختار اصلی پروپوزال پایان نامه شامل:

1. عنوان پایان نامه
2. اطلاعات شخصی دانشجو و استاد راهنما
3. بیان مسئله
4. پیشینه تحقیق
5. اهداف اصلی و فرعی تحقیق
6. فرضیه تحقیق
7. اهمیت و ضرورت انجام موضوع
8. روش تحقیق
9. متغییرهای تحقیق
10. روش های جمع آوری اطلاعات
11. رفرنس ها

بی دقتی در نوشتن یک پروپوزال در شروع انجام پایان نامه یکی از دلایل اصلی نتایج نامطلوب پایان نامه است. بنابراین لازم است تا تکمیل فرم پروپوزال خود را با استاد راهنما یا مشاور خود انجام دهید که تجربه زیادی در این زمینه دارند. زیرا کوچکترین اشتباه در هر بخش از پروپوزال باعث رد شدن آن از سوی شورای پژوهشی دانشگاه خواهد شد و این امر باعث هدر رفتن زمان می شود.

انجام پایان نامه

بعد از تائید پروپوزال توسط شورای پژوهشی دانشگاه، وقت آن رسیده است که کار انجام پایان نامه شروع شود. همان طور که می دانید یک پایان نامه از 5 فصل تشکیل شده است. البته این فصل بندی در رشته ها و دانشگاه های مختلف می تواند متفاوت باشد. اما در کل در بیشتر رشته همین 5 فصل است که شامل:

• کلیات تحقیق
• مرور ادبیات و پیشینه تحقیق
• روش شناسی پژوهش
• یافته های پژوهش
• بحث و نتیجه گیری

فصل اول پایان نامه در واقع همان اطلاعات پروپوزال است که عینا در پایان نامه درج می شود.

فصل دوم از دو بخش مرور ادبیات ( توضیحات مفصل از موضوع پایان نامه و ارائه اطلاعات کامل برای آشنایی خواننده با موضوع ) و پیشینه تحقیق ( اطلاعات مربوط به مطالعات قبلی مرتبط با موضوع پایان نامه) تشکیل شده است.

لازمه بررسی پیشینه پایان نامه آشنایی با پایگاه های اطلاعاتی و علمی معتبر و مرتبط با موضوع پایان نامه است، همچنین فراگیری اصول روش تحقیق و تسلط بر انواع روش های کمی و کیفی مورد نیاز در پایان نامه و استفاده از نرم افزارهای آماری و زبان های برنامه نویسی و شبیه سازها مستلزم داشتن مهارت و دانش اندوخته پیشینی فراوانی است که متاسفانه این کمبود به نحو چشم گیری در سیستم آموزشی اکثر دانشگاه های کشور مشاهده می شود. این فصل طولانی ترین فصل پایان نامه می باشد که بین 20 تا 50 صفحه می تواند نوشته شود. در واقع زمانی که در حال مطالعه و جمع آوری اطلاعات اولیه برای نگارش پروپوزال خود هستید می توانید نگارش این بخش از پایان نامه خود را شروع کنید. زیرا این بخش از پایان نامه هیچ ارتباطی با روش کار و نتایج ندارد. برای بهتر دیده شدن این فصل از پایان نامه از تصاویر و نمودار و جداول استفاده شود تا از یکنواختی خارج شود.

فصل سوم و چهارم پایان نامه مهم ترین بخش از پروسه انجام پایان نامه است. زیرا تمامی این مقدمه چینی ها و مطالعات برای رسیدن به نتایج مطلوب است. در واقع ابتکار و نوآوری تحقیق و سهم محقق در فصل سوم و چهارم پایان نامه مشخص می شود.

در فصل سوم پایان نامه، باید تمامی مواد و لوازم و ابزاری که برای انجام پایان نامه به کار برده شده است را دقیقا ذکر کرد. همچنین تمامی مراحل انجام کار نیز باید به ترتیب و با ذکر جزئیات دقیق انجام شود. دقت در ذکر اعداد و ارقام و فرمول های ریاضی و شیمی بسیار مهم است.

سپس در فصل چهارم به سراغ نتایجی که گرفته اید بروید. نتایج کار پایان نامه مهم ترین بخشی است که داوران به آن توجه می کنند و بیشترین سوالات در جلسه دفاع نیز از این بخش پرسیده می شود. این بخش از پایان نامه بیشتر در قالب نمودار و جداول ارائه می شود و توضیحات کمتری دارد. باید سعی شود تسلط زیادی به نتایج کار خود داشت تا هر نوع سوالی که در خصوص نتایج پرسیده شود را بتوان به راحتی پاسخ داد.

فصل پنجم که آخرین فصل از پایان نامه است، به تحلیل نتایج کار و مقایسه آنها با نتایج پژوهش های قبلی می پردازد. در این بخش باید ابتدا با یک مقدمه کوچک به سراغ تحلیل نتایج خود رفت و با اطلاعاتی که در بخش پیشینه تحقیق پایان نامه دارید، به مقایسه نتایج پرداخت. این بخش از مقاله بسته به کار پژوهشی است و می تواند بین 4 تا 20 صفحه متغییر باشد.

در آخر یک نتیجه گیری کلی در حد یک پاراگراف ارائه داده و آینده نگری کار باید بیان شود ؛ اینکه در آینده این یافته ها در چه زمینه ای می تواند کاربرد داشته باشد.