مرتبه علمی اساتید+ بررسی تأثیر چاپ کتاب و مقاله در ارتقا درجه علمی اعضای هیئت علمی

ارتقای مرتبه علمی اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها یکی از مهم‌ترین موضوعات در نظام آموزشی و پژوهشی کشور است. این فرآیند نه تنها به ارتقاء فردی اساتید کمک می‌کند، بلکه بر کیفیت آموزش و تحقیق در دانشگاه‌ها تأثیرگذار است. در این مسیر، چاپ مقالات علمی و تألیف کتاب‌های تخصصی به عنوان ابزارهای کلیدی برای پیشرفت اعضای هیئت علمی شناخته می‌شوند. در این مقاله، به بررسی چگونگی ارتقا در مراتب علمی و نقش این دستاوردهای علمی در تسریع فرآیند ارتقا خواهیم پرداخت.

«عضو هیأت علمی» به افرادی اطلاق می‌شود که بر اساس قراردادهای پیمانی، رسمی‌آزمایشی یا رسمی‌قطعی در یک دانشگاه مشغول به کار هستند و به انجام فعالیت‌های آموزشی یا پژوهشی می‌پردازند. بر اساس نوع وظایف محول‌شده، اعضای هیأت علمی‌ ممکن است در دو دسته «آموزشی» یا «پژوهشی» قرار گیرند. بیشتر اعضای هیأت علمی‌ دانشگاه‌ها در دسته آموزشی قرار دارند و عمده فعالیت آنها به تدریس اختصاص دارد، در حالی که تعداد کمتری از آنها به فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی مشغول هستند.

اعضای هیأت علمی‌ از حیث مرتبه به ترتیب از مرحله پایین تر به مرحله بالاتر به «مربی (Instructor)»، «استادیار(Assistant Professor) »، «دانشیار(Associate Professor)» و «استاد (Professor)» تقسیم می‌شوند.

مربی به چه کسی گفته می‌شود؟
کسانی که فاقد مدرک دکتری (PhD) هستند اما دارای مدرک کارشناسی ارشد هستند و عضو هیأت علمی‌دانشگاه می‌شوند به عنوان مربی استخدام می‌شوند (امروزه به ندرت دانشگاه ها حاضر می‌شوند کسی را به عنوان مربی استخدام کنند). معمولا ارتقای یک مربی به مرتبه بالاتر منوط به اخذ مدرک دکتری است ولی در برخی موارد استثنایی مربیان با داشتن امتیازات پژوهشی لازم و دفاع از یک رساله به مرتبه بالاتر ارتقاء می‌یابند بدون این که ضرورتا مدرک دکتری اخذ کنند. مربیانی که در طول استخدام مدرک دکتری اخذ می‌کنند، با چاپ یک یا دو مقاله علمی‌پژوهشی به مرتبه استادیاری ارتقاء پیدا می‌کنند.

استادیار به چه کسی گفته می‌شود؟
کسانی که دارای مدرک دکتری (PhD) هستند در بدو استخدام به عنوان استادیار عضو هیأت علمی‌ می‌شوند. ارتقای استادیاران به مرتبه دانشیاری منوط به گذشت حداقل چهار سال و کسب امتیارات لازم آموزشی و پژوهشی و اخیرا فرهنگی طبق آیین نامه ارتقای اعضای هیأت علمی‌به تشخیص هیأت ممیزه دانشگاه مربوط است. اعضای هیأت علمی ‌دانشگاه‌های فاقد هیأت ممیزه باید تقاضای خود را به هیأت ممیزه مرکزی در وزارت علوم ارسال کنند. هیچ استادیاری نمی‌تواند مستقیما و بدون اخذ درجه دانشیاری به مرتبه استادی ارتقاء یابد.

دانشیار به چه کسی گفته می‌شود؟
دانشیاران در صورتی می‌توانند به مرتبه بالاتر یعنی استادی یا استاد تمامی‌ نایل شوند که حداقل چهار سال (در اکثر موارد عملا بیش از پنج سال) در مرتبه دانشیاری توقف داشته و حداقل امتیارات لازم آموزشی و پژوهشی و فرهنگی را به تشخیص هیأت ممیزه دانشگاه مزبور طبق آیین نامه ارتقای اعضای هیأت علمی‌کسب کرده باشند. هیات ممیزه ها معمولا در اعطای درجه استادی دقت بیشتری انجام می‌دهند تا مطمئن شوند که فرد مورد نظر واقعا شایسته درجه استادی است.

استاد دانشگاه به چه کسی گفته می‌شود؟

استاد دانشگاه به کسی اطلاق می‌شود که در بالاترین مرتبه علمی‌ دانشگاه قرار دارد. برای رسیدن به این عنوان، فرد باید حداقل 5 سال در مرتبه دانشیاری بوده و امتیازات لازم در زمینه‌های آموزشی، پژوهشی و فرهنگی را کسب کرده باشد. همچنین، استاد دانشگاه معمولاً مقالات علمی‌ معتبر در مجلات بین‌المللی منتشر کرده و در پروژه‌های تحقیقاتی کلان شرکت دارد. این مرتبه بالاترین درجه علمی‌ در نظام دانشگاهی است و فرد در این جایگاه، مسئول هدایت پژوهش‌های بزرگ و نقش‌های راهبردی در دانشگاه‌ها را بر عهده دارد.

در فرآیند ارتقاء رتبه هیئت علمی، فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی هر دو از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.

فعالیت‌های آموزشی شامل تدریس دروس دانشگاهی، راهنمایی پروژه‌های تحقیقاتی دانشجویان و نظارت بر پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی است. بر اساس آیین‌نامه، کیفیت و کمیت تدریس از طریق نظرسنجی از دانشجویان و بررسی عملکرد اساتید در دوره‌های مختلف ارزیابی می‌شود. همچنین، راهنمایی پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری امتیازاتی را در این ارزیابی به همراه دارد.

در کنار این فعالیت‌ها، فعالیت‌های پژوهشی که شامل انتشار مقالات علمی، تألیف و ترجمه کتاب‌های تخصصی، ثبت اختراعات و مشارکت در پروژه‌های تحقیقاتی می‌شود، یکی از ارکان اصلی ارتقاء رتبه محسوب می‌گردد. امتیازدهی به مقالات علمی بسته به نوع نشریه و اعتبار آن متفاوت است؛ به‌عنوان مثال، چاپ مقاله در نشریات معتبر (Indexed Journals) امتیاز بالاتری به همراه دارد و برای ارتقاء به مرتبه دانشیاری و استادی، داشتن حداقل یک یا دو مقاله منتشر شده در نشریات معتبر الزامی است. علاوه بر مقالات، تألیف یا تصنیف کتاب‌های علمی مبتنی بر پژوهش‌های نویسنده، که حداکثر 20 امتیاز در نظر گرفته می‌شود و حتی تجدید چاپ کتاب با افزودن مطالب جدید نیز امتیازاتی را در پی دارد، از معیارهای کلیدی دیگر محسوب می‌شود. در برخی رشته‌های علوم انسانی، ترجمه کتاب‌های مرجع و تخصصی نیز امتیاز ویژه‌ای دارد.

بنابراین، هم فعالیت‌های آموزشی و هم پژوهشی به‌طور مستقیم در ارزیابی عملکرد و ارتقاء رتبه اعضای هیئت علمی نقش مؤثری دارند.

نحوه ارتقاء اعضای هیئت علمی معمولاً به معیارهای خاصی وابسته است که شامل انتشار مقالات در مجلات علمی و دریافت امتیازات مشخص برای هر نوع مقاله می‌شود. در زیر، به توضیح نحوه ارزیابی و امتیازات مربوط به انواع مقالات منتشر شده پرداخته می‌شود.

1. مقالات ISI (Web of Science): این نوع مقالات به دلیل انتشار در مجلات معتبر بین‌المللی بالاترین امتیاز را دارند و معمولاً امتیازاتی بین 4 تا 6 امتیاز برای هر مقاله اختصاص می‌یابد. مقالاتی که در مجلات با ضریب تأثیر بالا چاپ می‌شوند، معمولاً امتیاز بیشتری دریافت می‌کنند.

2. مقالات Scopus: مقالات منتشر شده در مجلات داده‌های Scopus نیز دارای اعتبار مناسبی هستند و معمولاً بین 3 تا 5 امتیاز به ازای هر مقاله محسوب می‌شوند.

3. مقالات علمی داخلی (مجلات معتبر داخلی): این مقالات به طور عموماً بین 2 تا 3 امتیاز دریافت می‌کنند. توجه به این نکته ضروری است که کیفیت و اعتبار مجله‌ای که مقاله در آن منتشر می‌شود، بر میزان امتیاز تأثیر می‌گذارد.

4. مقالات مشاوره‌ای یا عمومی: مقالاتی که به صورت مشاوره‌ای یا عمومی منتشر می‌شوند، امتیاز کمتری دارند و به طور معمول بین 1 تا 2 امتیاز به این مقالات اختصاص داده می‌شود.

5. کتاب‌ها و فصول کتاب: تألیف کتاب‌های علمی و فصول کتاب نیز به عنوان امتیاز مثبت در نظر گرفته می‌شود و بسته به اهمیت و اعتبار آن‌ها، امتیازاتی در حدود 2 تا 4 امتیاز به آن‌ها تعلق می‌گیرد.

به طور کلی، اعضای هیئت علمی برای ارتقاء خود باید بر روی کیفیت و کمیت مقالات منتشر شده تمرکز کنند و در مجلات معتبر بین‌المللی و داخلی به انتشار آثار خود بپردازند. این امتیازات نه تنها برای ارتقاء هیئت علمی ضروری است بلکه به لحاظ اعتبار علمی و پژوهشی آن‌ها نیز حائز اهمیت می‌باشد.