ریترکت مقاله چیست؟

منظور از ریترکت مقاله چیست؟

بازپس‌گیری» یا «ریترکت» یک مقاله پژوهشی به مفهوم لغو اعتبار آن پس از انتشار رسمی است. این فرآیند زمانی فعال می‌شود که عیوب اساسی در محتوای مقاله یا روش‌شناسی تحقیق کشف گردد و صحت انتشار آن را تضعیف کند. در پی این تصمیم، ناشر از طریق یک بیانیه رسمی که در کنار مقاله منتشر می‌شود، خوانندگان را آگاه می‌سازد. دلایل این سلب اعتبار عمدتاً به دو گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند: نخست، اشتباهات غیرعمدی که ممکن است شامل خطاهای تحلیلی داده‌ها یا استنتاج‌های اشتباه باشند؛ و دوم، تخلفات پژوهشی، که مواردی نظیر جعل داده‌ها، سرقت ادبی، یا تقلب عمدی را در بر می‌گیرد.

دلایل ریترکت مقاله چیست؟

سلب اعتبار یک مقاله علمی (ریترکت) زمانی روی می‌دهد که مشکلات جدی علمی، اخلاقی یا حقوقی در پژوهش کشف شود. این دلایل عموماً به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: خطاهای سهوی پژوهشی و سوءرفتارهای عمدی علمی.

دلایل رایج برای ریترکت عبارتند از:

1. اشتباهات علمی (خطاهای سهوی): این موارد ناشی از عملکرد غیرعمدی هستند و شامل تحلیل آماری اشتباه، ناقص بودن یا از دست رفتن داده‌ها، خطاهای روش‌شناختی در جمع‌آوری یا دسته‌بندی اطلاعات، و استفاده از داده‌هایی است که صحت آن‌ها قابل استعلام نیست.

2. سرقت ادبی (Plagiarism): رایج‌ترین تخلف که شامل به‌کارگیری بدون ارجاع‌دهی مناسب از ایده‌ها یا متن دیگران است و اغلب در مقالات عجولانه مشاهده می‌شود.

3. تکثیر محتوایی: این مورد شامل دو حالت است: ارسال هم‌زمان (Duplicate Submission) به چندین مجله، و انتشار تکراری (Duplicate Publication) که در آن محتوای یکسان در نشریات مختلف منتشر می‌شود؛ هر دو تخلف اخلاقی هستند.

4. جعل یا دستکاری داده‌ها: جدی‌ترین تخلف علمی است که شامل ساختن (Fabrication) داده‌هایی است که هرگز جمع‌آوری نشده‌اند، یا تغییر دادن (Falsification) داده‌های واقعی برای تأیید فرضیه مطلوب.

5. تقلب در داوری همتا: زمانی که نویسندگان با استفاده از ایمیل‌های ساختگی یا واسطه‌ها، داوری‌های صوری برای مقاله خود ترتیب می‌دهند.

6. تضاد منافع: عدم افشای هرگونه رابطه مالی یا شخصی که می‌تواند بر استقلال و بی‌طرفی نتایج پژوهش اثر بگذارد.

7. نقض موازین اخلاقی: مانند اجرای آزمایش‌ها روی انسان یا حیوان بدون رعایت پروتکل‌های لازم، یا استفاده از داده‌ها بدون رضایت افراد.

8. نتایج غیرقابل‌اعتماد: ناشی از شرایط نامناسب محیطی، مشکلات آزمایشگاهی، یا خطاهای انسانی در طول اجرای پژوهش.

9. محتوای تولید شده ماشینی: استفاده از الگوریتم‌ها برای ساخت محتوای علمی بدون پشتوانه تحقیق واقعی.

مراحل ریترکت مقالات

فرایند رسمی سلب اعتبار یک مقاله علمی (ریترکت) شامل دنباله‌ای از اقدامات کلیدی است که هدف آن شفاف‌سازی وضعیت مقاله در سوابق علمی است. این مراحل به ترتیب عبارتند از:

1. اطلاع‌رسانی به نویسندگان: در وهله اول، ناشر یا مجله مراتب کشف خطا را به نویسندگان اصلی مقاله ابلاغ کرده و فرصت توضیحات یا رفع ابهام را فراهم می‌آورد.

2. ارائه درخواست رسمی: در صورت عدم رفع مسئله یا تأیید تخلف، درخواست رسمی سلب اعتبار به هیئت تحریریه ارسال می‌شود.

3. انتشار بیانیه ریترکت: پس از نهایی شدن تصمیم، بیانیه‌ای مبنی بر سلب اعتبار مقاله در کنار متن اصلی (به صورت آنلاین و چاپی) منتشر می‌گردد.

4. برچسب‌گذاری در پایگاه داده: برای حفظ یکپارچگی سوابق، مقاله اصلی در پایگاه‌های داده علمی با برچسب دائمی «ریترکت شده» باقی می‌ماند و قابل دسترسی است.

   

چگونه مقالات ریترکت شده را شناسایی کنیم؟

برای اطمینان از صحت و اعتبار منابع مورد استفاده در تحقیقات، می‌توان از پایگاه داده تخصصی Retraction Database استفاده کرد که فهرستی جامع از مقالات سلب اعتبارشده را در خود جای داده است.

نحوه بررسی وضعیت مقاله در این وب‌سایت به شرح زیر است:

1. دسترسی: با مراجعه به آدرس retractiondatabase.org شروع کنید.

2. جستجوی دقیق: عنوان کامل مقاله یا شناسه منحصربه‌فرد آن، یعنی DOI، را در قسمت جستجو وارد نمایید.

3. تفسیر نتایج: اگر مقاله در نتایج ظاهر شود، به این معنی است که سلب اعتبار شده است. این نتیجه‌گیری شامل تاریخ سلب اعتبار و دلیل اصلی آن نیز خواهد بود.

4. کسب جزئیات: برای درک عمیق‌تر علت ریترکت، ارجاع به اطلاعیه رسمی منتشر شده توسط مجله یا ناشر اصلی ضروری است.

این ابزار برای جامعه پژوهشی یک راهکار حیاتی است تا اطمینان یابند منابع علمی آن‌ها از نظر صحت محتوا و رعایت موازین اخلاقی معتبر هستند.

چگونه از ریترکت مقاله جلوگیری کنیم؟

یشگیری از ریترکت مقاله برای حفظ اعتبار فردی و جمعی در جامعه علمی بسیار حیاتی است. این امر مستلزم رعایت دقیق اصول پژوهشی در مراحل مختلف، از طراحی تا ارسال مقاله است.

راهکارهای کلیدی برای جلوگیری از سلب اعتبار عبارتند از:

1. صحت‌سنجی تحلیل‌های آماری

• ضروری است روش‌های آماری به‌کارگرفته شده کاملاً با ماهیت داده‌ها و اهداف پژوهش مطابقت داشته باشند.

• توصیه می‌شود در مراحل طراحی و تحلیل داده‌ها از مشاوره متخصصان آمار استفاده شود تا از صحت جمع‌آوری، طبقه‌بندی و تحلیل داده‌ها اطمینان حاصل گردد.

2. پایبندی به اخلاق انتشار (پرهیز از ارسال موازی)

• ارسال هم‌زمان یک دست‌نوشته به چندین مجله یک تخلف آشکار محسوب می‌شود و در صورت کشف، منجر به رد شدن مقاله در تمامی مجلات خواهد شد. لازم است پیش از ارسال، نویسندگان دستورالعمل‌های اختصاصی مجله هدف را به دقت مطالعه و رعایت کنند.

3. بازبینی جامع پیش از ارسال

• مقاله باید چندین بار توسط خود نویسنده و سپس توسط همکاران یا متخصصان بیرونی بازخوانی شود تا هرگونه خطای نگارشی، اشتباه محتوایی یا ناهماهنگی با قالب مجله برطرف گردد و پارافریز مقاله انجام شود.

4. استفاده از نرم‌افزارهای ضد سرقت ادبی

• با توجه به اینکه سرقت ادبی از دلایل اصلی ریترکت است، محققان باید همواره به منابع خود ارجاع صحیح دهند و حتماً پیش از ارسال نهایی، از ابزارهای تخصصی برای بررسی میزان شباهت متن خود با منابع منتشر شده استفاده کنند.