نگارش و چاپ مقاله ISI تخصصی

در دنیای امروز که تولید علم و تبادل اطلاعات پژوهشی به یکی از مهم‌ترین شاخص‌های پیشرفت کشورها تبدیل شده است، اعتبارسنجی علمی مقالات و نشریات از جایگاهی کلیدی برخوردار است. در این میان، پایگاه اطلاعات علمی ISI به عنوان یکی از معتبرترین مراجع جهانی در ارزیابی سطح کیفی و تاثیرگذاری مجلات علمی، نقش بسزایی در تعیین اعتبار مقالات پژوهشی ایفا می‌کند. شناخت معیارهای پذیرش در این پایگاه، آگاهی از فرآیند نگارش صحیح مقاله علمی و آشنایی با نحوه انتخاب مجله مناسب، از الزامات فعالیت در حوزه پژوهش و انتشار علمی محسوب می‌شود.

این مطلب با هدف تبیین مفاهیم پایه‌ای ISI، آشنایی با شیوه نگارش مقالات علمی در این چارچوب و ارائه راهکارهایی کاربردی برای افزایش شانس پذیرش در مجلات معتبر، تدوین شده است. مطالعه این راهنما می‌تواند برای اساتید، دانشجویان تحصیلات تکمیلی و پژوهشگران حوزه‌های مختلف علمی مفید باشد و آنان را در مسیر چاپ مقاله در نشریات بین‌المللی یاری رساند.

مؤسسه اطلاعات علمی (ISI) یا Institute for Scientific Information، یک بانک اطلاعاتی مرکزی است که به منظور فهرست‌بندی و پوشش جامع مهم‌ترین مجلات علمی منتشرشده در سطح جهان طراحی شده است. هدف اصلی این مؤسسه تسهیل تبادل اطلاعات میان پژوهشگران در حوزه‌های مختلف علمی است.

مؤسسه اطلاعات علمی (ISI) که توسط یوجین گارفیلد بنیان‌گذاری شد، یکی از معتبرترین نهادهای جهانی در زمینه نمایه‌سازی و ارزیابی نشریات علمی است. در حال حاضر، این مؤسسه تحت مالکیت شرکت Clarivate فعالیت می‌کند و خدمات خود را از طریق پایگاه داده Web of Science ارائه می‌دهد.

هر مجله علمی پیش از قرارگیری در فهرست ISI، باید فرآیند ارزیابی دقیقی را پشت سر بگذارد. معیارهای ارزیابی شامل مواردی چون کیفیت کمیته علمی مجله، تنوع بین‌المللی مقالات منتشرشده، پایبندی به زمان‌بندی منظم نشر و جایگاه علمی و اعتبار مجله است.

شایان ذکر است که هیچ یک از این عوامل به تنهایی معیار قرار نمی‌گیرند؛ بلکه مجموع این شاخص‌ها منجر به کسب امتیاز کلی برای مجله می‌شود. از دیگر نکات مهم در ارزیابی، الزام به استفاده از زبان انگلیسی در عنوان مقالات، چکیده‌ها و کلمات کلیدی است. همچنین توصیه می‌شود منابع مورد استفاده نیز به زبان انگلیسی نگارش شوند. اگرچه اطلاعات علمی به زبان‌های مختلف منتشر می‌شود، اما برای ارزیابی دقیق توسط ISI، این بخش‌ها باید به انگلیسی باشند؛ چرا که ارزیابان قادر به ترجمه عنوان‌ها و منابع به زبان انگلیسی نیستند.

علاوه بر این، داوری علمی و تخصصی مقالات توسط داوران برجسته و شناخته‌شده یکی از معیارهای کلیدی ارزیابی است که نشان‌دهنده اعتبار و غنای علمی مجله به شمار می‌آید.

ضریب تأثیر یا Impact Factor (IF) شاخصی علمی است که برای ارزیابی میزان استناد به مقالات منتشرشده در یک مجله علمی به‌کار می‌رود. این شاخص هر سال توسط پایگاه اطلاعاتی Journal Citation Reports (JCR) وابسته به مؤسسه Clarivate منتشر می‌شود.

ضریب تأثیر تنها به مجله تعلق می‌گیرد، نه به نویسنده یا مقاله خاص.

محاسبه آن بر پایه تعداد ارجاعاتی است که در طول دو سال گذشته به مقالات منتشرشده در آن مجله صورت گرفته است. برای مثال، اگر در سال 2025 تعداد 60 ارجاع به مقالاتی که در سال‌های 2023 و 2024 در یک مجله منتشر شده‌اند صورت گرفته باشد و مجموع مقالات چاپ‌شده در آن دو سال 30 مقاله باشد، ضریب تأثیر آن مجله برابر با 2 خواهد بود (60 ÷ 30).

این شاخص یکی از معیارهای اصلی در سنجش اعتبار علمی مجلات است و معمولاً مجلات با ضریب تأثیر بالاتر، از جایگاه علمی بالاتری برخوردارند.

پیش از آغاز فرآیند نگارش مقاله برای مجلات نمایه‌شده در پایگاه ISI، لازم است این نکته را مدنظر داشته باشید که هدف ما به عنوان پژوهشگر، تولید دانش نوآورانه و با کیفیت بالا برای ارتقای مرزهای علمی است. فرضیه‌ها باید اصیل و منحصربه‌فرد باشند، داده‌ها مستند و قابل اتکا بوده و روش تحقیق انتخابی باید مناسب با موضوع پژوهش باشد. همچنین، لازم است بین مباحث نظری و کاربردی تحقیق، پیوندی منطقی و اثربخش برقرار شود.

نگارش مقالات علمی معتبر همچون مقالات ISI در فضای دانشگاهی امروز، با توجه به سیاست‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و نیز دانشگاه آزاد اسلامی، به یک عرصه رقابتی تبدیل شده است. فارغ از مزایا و معایب این وضعیت، هدف ما هدایت این رقابت به سوی ارتقای کیفیت علمی و ترویج نوآوری است. در این راستا، نکاتی مطرح می‌شود که رعایت آن‌ها می‌تواند اعتبار علمی و ساختار نگارشی مقالات را به شکل مؤثری ارتقاء دهد و از اتلاف وقت، انرژی و هزینه ناشی از رد شدن مقاله جلوگیری کند.

پس از ارسال نسخه نهایی مقاله به مجله علمی، فرآیند ارزیابی و داوری آغاز می‌شود. در گام نخست، سردبیر یا ویراستار علمی مجله نسخه ارسال‌شده را از نظر رعایت معیارهای اولیه مانند ساختار مقاله، تطابق با حوزه موضوعی مجله و همچنین میزان انطباق با دستورالعمل‌های نگارشی مورد بررسی قرار می‌دهد. در صورت تأیید در این مرحله، مقاله وارد مرحله داوری تخصصی می‌شود.

در این مرحله، مقاله به دست‌کم دو داور متخصص در زمینه علمی مرتبط ارسال می‌شود. این داوران، که معمولاً پژوهشگرانی برجسته و فعال در همان حوزه تخصصی هستند، متن مقاله را با دقت بررسی می‌کنند و ارزیابی خود را در قالب نظرات، پیشنهادها و گاه اصلاحات ضروری ارائه می‌نمایند. این بازخوردها اغلب از طریق فایل حاشیه‌نویسی‌شده (Annotated Manuscript) یا فرم ارزیابی رسمی به اطلاع نویسنده می‌رسد.

نظرات داوران می‌تواند متفاوت باشد و در برخی موارد، دیدگاه‌های متناقضی در ارزیابی یک مقاله مطرح شود. با این حال، هدف از این فرآیند، ارتقای سطح علمی و نگارشی مقاله است. نقدهای علمی در اغلب موارد سازنده، ارزشمند و موجب بهبود کیفیت نهایی مقاله خواهند بود؛ هرچند ممکن است در برخی موارد برای نویسنده چالش‌برانگیز و دشوار به نظر برسند.

برای تسهیل کار داوران و افزایش دقت در ارجاع به بخش‌های مختلف مقاله، توصیه می‌شود شماره‌گذاری خطوط در نسخه ارسالی رعایت شود. این اقدام ساده، فرآیند ارجاع به اشکالات احتمالی و ارائه پیشنهادات را برای داوران آسان‌تر کرده و به تسریع روند بازبینی کمک می‌کند.

نگارش نامه همراه (Cover Letter) یکی از مراحل مهم در فرآیند سابمیت مقاله به مجله‌های علمی معتبر است و نباید اهمیت آن نادیده گرفته شود. این نامه فرصتی ارزشمند برای نویسنده فراهم می‌کند تا سردبیر مجله را متقاعد سازد که مقاله ارسال‌شده، از لحاظ علمی و محتوایی، شایستگی ورود به مرحله داوری را دارد.

یک نامه همراه مؤثر باید در قالبی مختصر و حرفه‌ای تنظیم شود و حداکثر در نیم صفحه تنظیم گردد. ساختار پیشنهادی این نامه شامل سه بخش اصلی است.

پس از دریافت نظرات داوران، نخستین گام، مطالعه دقیق و موشکافانه کلیه کامنت‌ها و پیشنهادهای ارائه‌شده است. توصیه می‌شود در بازه‌ای کوتاه (ترجیحاً یک تا دو روز) اصلاحات اولیه را اعمال کرده و سپس به هر یک از نظرات داوران به‌صورت جداگانه و ساختارمند پاسخ دهید.

پاسخ به داوران باید در قالبی محترمانه، علمی و منظم تنظیم شود. همچنین نامه‌ای رسمی خطاب به سردبیر مجله تدوین گردد که در آن به اختصار، به اصلاحات انجام‌شده براساس بازخوردهای داوران اشاره شود و بر این نکته تأکید گردد که این بازنگری‌ها به ارتقاء کیفیت علمی مقاله منجر شده است. در پایان نامه نیز عبارتی مبنی بر امیدواری به پذیرش و چاپ مقاله در مجله افزوده شود.

برای تسهیل بررسی نسخه اصلاح‌شده مقاله توسط داوران، رعایت نکات زیر پیشنهاد می‌گردد.

✅نسخه‌ای از پاسخ‌ها به همراه نظرات داوران تهیه شود.

✅محل اصلاحات انجام‌شده در نسخه بازنگری‌شده مقاله مشخص باشد.

✅در پاسخ‌ها، به شماره خطوط یا بخش‌هایی از مقاله که اصلاح شده‌اند اشاره دقیق شود.

✅تمامی تغییرات، حتی موارد جزئی، به وضوح تشریح گردند تا اطمینان حاصل شود که نظر داوران به درستی درک شده و مورد توجه قرار گرفته است.

در مواردی که احساس می‌کنید نظر داور ناشی از سوءتفاهم یا برداشت نادرست از متن مقاله بوده است، با رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای و با بیانی مستند و محترمانه، می‌توانید استدلال علمی خود را در رد آن نظر ارائه دهید. در این حالت پیشنهاد می‌شود متن مقاله نیز به نحوی بازنگری شود تا از بروز سوءبرداشت مشابه در آینده جلوگیری گردد.