تاریخ چاپ در ایران

تعریف چاپ

ایجاد نقش یا تکثیر اثری روی یک سطح خاص را چاپ گویند که این سطح صاف می تواند کاغذ، مقوا، پلاستیک یا هرچیز دیگری باشد، در واقع انتقال مطالب (نوشته، عکس، طرح و ...) روی سطح چاپ شونده را چاپ گویند. صورت قدیمی چاپ را "چهاپ" که برگرفته ی یک واژه ی مغولی با عنوان "چاو" دانسته اند و معنای آن "فشردن سطحی بر روی سطح دیگر "است.چاپ در لغت به معنای اثر، مهر و نشان بوده و در اصطلاح به نقش در آوردن تصویر و صورت و تکثیر  ان ها بر روی کاغذ،پارچه یا پلاستیک می گویند. در واقع مجموع عملیاتی است که متنی خام را به اثری در خور انتشار ، تبدیل کند. مانند مجله، کتاب و روزنامه.

شناخته ترین نوع چاپ ، چاپ روی کاغذ است و امروزه با پیشرفت علم و بهبود تکنیک های چاپ این عمل بر روی مواد نایلونی ، پارچه ای ، چرمی ، فلزی و هر سطح صاف و ناصافی صورت می گیرد.

صنعت چاپ از زمره ی صنایعی است که وجود آن بستگی زیادی به میزان پیشرفت فرهنگ و دانش آن جامعه دارد. اگر جامعه ای از نظر علم و دانش و پیشرفت های اجتماعی رونق داشته باشد ، به همان اندازه در صنعت چاپ به روزتر خواهد بود.

پیشرفت چاپ 

از زمان اختراع چاپ با حروف متغیر و ساخت پرس چوبی توسط گوتنبرگ بیش از 5 قرن میگذرد. در این مدت مثل دیگر صنایع ، صنعت چاپ نیز  به پیشرفت های چشم گیری دست یافته است ، تا جایی که در عصر اخیر حتی کوچکترین چاپ خانه های کشورمان نیز از ماشین الات پیشرفته و دستگاه های کامپیوتری بهره مند هستند.

تعریف چاپخانه

 در لغت به معنای محلی برای چاپ و در متون مختلف  با کلماتی مانند دارالطباعه و مطبعه همردیف و مترادف می باشد و در واقع هر محلی که بتواند از عهده ی تمام کارهای چاپی بر روی هر چیزی براید.

چاپ افست :یکی از بهترین و پر رونق ترین نوع چاپ ها، چاپ افست است و دلیل آن نیز کیفیت بسیار بالا در تیراژ های نسبتا پایین است.(البته چاپ اسکرین با تیراژ پایین تر معمول و مقرون به صرفه تر از چاپ افست می باشد ولی اگر جنبه ی کیفیت چاپ مد نظر باشد، چاپ افست مناسب ترین چاپ است). بدلیل عدم برجستگی و فرورفتگی، به چاپ مسطح نیز معروف است.

چاپ هلیو گراور: چاپی که بدلیل استفاده از سیلندر، میتوان در تیراژ میلیونی به چاپ رساند.

چاپ فلکسو : به دلیل استفاده از کلیشه های فتو پلیمر یا لاستیک ، که قابل انعطاف هستند بدان فلکسو می گویند. از ویژگی های آن سرعت بالای چاپ و چاپ به شکل رولی بر روی مواد متنوع مانند نایلون ، در تیراژ های بالا با هزینه ی کم می باشد. در واقع نوعی چاپ برجسته است که در آن کلیشه ی لاستیک ، با جنس مورد نظر در تماس می باشد.

چاپ سیلک اسکرین : یکی از پر کاربرد ترین نوع چاپ ها محسوب می شود. و به دلیل تنوع در نوع مرکب قابل استفاده در این چاپ ، امکان چاپ روی مواد مختلف را امکان پذیر میکند. در واقع میتوان هر شئ ، با هر جنسی ، با هرظاهر و سطحی (چه صاف،چه گرد و چه بی نظم) را تحت پوشش چاپ سیلک قرار داد.

چاپ تامپو : بدیل استفاده از کلیشه گود ، در فرایند چاپ ، درگروه چاپ های گود قرار میگیرد. این روش نیز امکان چاپ روی مواد مختلف و متنوع با هر سطحی را می تواند فراهم کند. واسط چاپ در تامپو ، لاستیکی از جنس سیلیکون است که به آن تامپون می گویند. این شیوه چاپ بسیار شبیه مهر های لاستیکی است. البته حروف در مهر لاستیکی برجسته است ولی در تامپو به شیوه ی دیگر انتقال میابد.

چاپ ایچینگ : ایجاد خوردگی در فلز با استفاده از اسید را گویند. با این روش به راحتی می توان روی فلز هرچیزی را ثبت کرد و با مرور زمان اثر ثبت شده از بین نمیرود.

به زمان  5 قرن پیش از میلاد مسیح  (زمان پادشاهان هخامنشی) باز میگردد. زمانیکه برای تایید احکام و فرامین حکومتی از مهر  های سلطنتی استفاده می شد.در زمان سلطنت گیخاتوخان ، پسر آباقاخان مغول (اواخر قرن هفتم) واژه ی چاپ وارد فرهنگ ایرانی شد. اولین چاپ خانه در ایران در زمان صفویان ، توسط کشیشان ارامنه در جلفای اصفهان ساخته شد و در آنجا تعدادی دعا و ذکر های مسیحی را چاپ کردند. در زمان عباس میرزا بدلیل مرکزیت حکومت در شهر تبریز و نزدیکی با دولت عثمانی ، علاوه بر پیشرفت های سیاسی-نظامی ، روشهای جدید صنعت چاپ نیز وارد کشور شد. اغاز چاپ در ایران را ، عصر ایلخانیان می دانند ،  یهودیان فارسی زبان اولین کتاب چاپ شده در ایران را با نام زبور داوود یا ساغموس درسال 1638 در 572 صفحه در جلفای اصفهان به چاپ رسانده اند. در سالهای 1307 ، 1310 و1317 برای چاپ در سراسر کشور از شیوه های نو استفاده شد. تاسیس دانشگاه تهران و نهادهای جدید آموزشی در این عصر ، نیاز به چاپ برخی مطالب را در مقیاسی وسیع فراهم اورد. تاسیس چندین چاپخانه ی وابسته به دولت ، مانند چاپخانه ی ارتش ، چاپخانه ی بانک ملی ، چاپخانه ی دخانیات و راه اهن ، احساس نیاز دولت در زمینه ی چاپ را تا حدودی حل کرد.

در دهه ی 1310 ، دستگاه افست رتاتیو و دو رنگ و چهار رنگ وارد بازار ایران شد و تحول شگرفی در صنعت چاپ به بار آورد.

در دهه ی 1340 ، با رویکردی نو ، صنعت چاپ وارد مرحله ی جدیدی شد و کتاب های درسی ؛ کتابهای ارزان قیمت جیبی ونشریات رونق فراوانی یافت و با گسترش آموزش های چاپ در این دهه ، به این صنعت بیشتر بها داده شد.

تا اوایل سال 1344 ، آموزش چاپ در ایران به صورت سنتی استاد شاگردی ، آموزش داده می شد اما پس از این دوره ، در نیمه ی دوم سال 1344 ، رشته ی چاپ در هنرستان فنی تا مقطع دیپلم فنی دایر شد.

از سال 1345 تا 1350 ، تقریبا همه ساله یک نفر جهت اموزش و یادگیری فنون چاپ به اتریش اعزام می شد.

در سالهای منتهی به انقلاب اسلامی ایران و از 1357 به این سو به دلیل افزایش عناوین نشریات و کتب مختلف ، نیاز سریع یه رشد جمعیت ، گسترش نهضت سواد آموزی ،توسعه ی دانشگاه ها و آموزش های عالی ، نیاز شدید به رشد در صنعت چاپ احساس شد. از این رو با پیشرفت علم و ورود دستگاهها و شبکه ها و نظام های رایانه ای به کشور، انقلابی در صنعت چاپ ، در کشور بوجود آمد.

در سال 1371 ، روش چاپ رنگی در مطبوعات به کار گرفته شد و روزنامه ی همشهری اولین روزنامه ی رنگی ایران را چاپ کرد.

با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی ، روز 11 شهریور را بعنوان روز صنعت چاپ نامگذاری کردند.