سینا ترجمه
قبل از تدوين پرسشنامه بايد بدانيم به دنبال چه نوع اطلاعاتی هستيم و پرسشهايی متناسب با آن محتوا را تدوين كنيم.
الف: سوال های پرسشنامه باید بر اساس اهداف یا سوالات تحقیق تنظیم گردد.
ب: پرسشنامه بايد پاسخ دهنده را جذب نموده و سوالات آن برای او جذاب باشد.
ج: پرسشنامه بايد تا حد امكان كوتاه باشد و داده های مورد نياز پژوهشگر را فراهم آورد.
د: پرسشنامه بايد همراه دستورالعمل تكميل آن بوده و چگونگی پاسخ دادن به سؤال‌ها را برای پاسخ دهنده تشريح كند. دستورالعمل تكميل پرسشنامه بايد كوتاه و حاوی كليه اطلاعات مورد نياز پاسخ دهنده، برای كامل كردن پرسشنامه باشد.
پس از انتخاب نوع سوال‌های پرسشنامه، محقق بايد به تدوين سوال پرسشنامه بپردازد. در تدوين سوال‌ها، توجه به نكات زير ضروری است:
1- از سوال‌های نامفهوم و مبهم پرهيز كنيد. به عبارت ديگر محقق بايد سوال‌ها را به صورت روشن، دقيق و بدون ابهام ارائه دهد. اولين ويژگی يك پرسشنامه خوب آن است كه زبان مشتركی را بين محقق و پاسخ دهنده برقرار سازد. اگر پاسخ دهنده قادر به درك معانی سوال ها نباشد، داده های حاصله از پرسشنامه معتبر نخواهد بود. در برخی از موارد، واژگان تخصصی پرسشنامه در دستورالعمل تكميل پرسشنامه توضيح داده می‌شود تا پاسخ دهنده با تعريف عملياتی مورد استفاده در پرسشنامه آشنايی كامل به دست آورد.
2- از سوال‌هایی كه پاسخ دهنده را به پاسخ خاصی هدايت می کند، بايد اجتناب كرد. سوال‌های جهت دار، پاسخ دهنده را به سمت و جهت خاصی هدايت كرده و بنابراين اطلاعات حاصله از آن ها دقيق نخواهد بود.
3- از سوال‌های پيچيده و طولاني اجتناب كنيد. اين گونه سوال‌ها به دشواری قابل درك است و بنابراين پاسخ دهنده وقت زيادی را صرف درك معانی آن می کند. سوال‌ها بايد به نحوی باشد كه پاسخ دهنده آن‌ها را به آسانی درك كند.
4- از سوال‌های دو وجهی كه شامل دو سوال در يك پرسش است اجتناب شود. اين نوع سوال‌ها پاسخ دهنده را در يك زمان ثابت در برابر دو سوال قرار می‌دهد، در حالي كه وی تنها امكان دادن يك پاسخ را دارد.
5- تا جايی كه امكان دارد از ارائه سوال‌های منفی خودداری شود. پاسخ دهنده در برابر سوال منفی ممكن است به طور ناخودآگاه كلمات منفی را ناديده گرفته و يا متوجه آن‌ها نشود. در اين حالت پاسخ‌های او با واقعيت مطابقت نخواهد داشت. در صورتی كه پژوهشگر ناچار از استفاده سوال‌های منفی باشد، بهتر آن است كه زير كلمات منفی را خط كشيده و يا اين كلمات را با حروف درشت مشخص كند.
6- از بيان سوال‌های مستقيم كه موجب تحريك حساسيت آزمودنی شده و يا در وی ايجاد مقاومت می‌کند پرهيز شود. در مواردی كه آزمودنی درباره‌ی يك موضوع به سهولت پاسخ خود را عرضه نمی‌کند، به ويژه موضوع های حساس كه با ارزش‌های اجتماعی سر و كار دارد، سوال‌های پرسشنامه بايد به صورت غيرمستقيم بيان شود. در اين صورت سوال ها ايجاد حساسيت در پاسخ دهنده نكرده و احتمالاً پاسخ‌ها به واقعيت نزدیک تر خواهد بود. براي مثال:آيا مدير خود را دوست داريد؟ اين سوال را می‌توان به صورت غيرمستقيم چنين مطرح كرد:آيا مدير شما مورد علاقه همكاران می‌باشد؟
7- از تنظيم سوال‌هایی كه آزمودنی پاسخ آن‌ها را در دسترس ندارد، خودداری شود. اگر از آزمودنی ها خواسته شود تا به سوال‌هایی كه براي آنان اهمیتی ندارد و يا درباره‌ی آن هرگز فكر نکرده‌اند پاسخ دهند، نتايج حاصله ممكن است معتبر نباشد. بايد سوال‌ها را طوری تنظيم كرد كه آزمودنی توانايی لازم را برای پاسخ دادن به آن داشته باشد.
8- به‌کارگیری سوالات معكوس جهت اطمينان از پاسخ گويي صحيح پاسخ دهندگان. پيشنهاد می‌گردد كه در طراحي پرسشنامه، نسبت به يكي از سؤالاتی كه از فرد پرسيده شده، از سوالات با محتوای معكوس استفاده شود تا اطمينان حاصل شود كه پاسخ دهنده، به سوالات با دقت لازم پاسخ می‌دهد.
پس از تدوين و تنظيم پرسشنامه لازم است يك بررسی مقدماتی بر روی آن انجام دهيد. هدف اين بررسی بر طرف نمودن اشكالات احتمالی می‌باشد. هرگونه اصلاح سوال‌های پرسشنامه به نتیجه‌ی حاصل از اين بررسی مقدماتی بستگی خواهد داشت. بررسي مقدماتی را بايد در ميان افرادی كه جامعه آماری تحقيق را تشكيل می‌دهند، انجام داد. بهتر است در پايان پرسشنامه از پاسخ دهنده‌ها خواسته شود تا نظر خود را در مورد روشن بودن يا ابهام برخی از سوال‌ها عرضه دارند. اگر کلیه‌ی پاسخ دهندگان به سوال خاصی پاسخ نداده باشند، بايد اين گونه سوال‌ها مورد بازبینی قرار گيرند. معمولاً تعدادی از سوال‌های پرسشنامه براي اندازه گيری متغير خاصي در نظر گرفته می شود. از اين رو بايد اطمينان حاصل شود كه پاسخ اين سوال‌ها، متغير مورد نظر را اندازه گيری می‌کند. برای اطلاع از اين امر، محقق می‌تواند به محاسبه‌ی همبستگی ميان نتايج حاصله از پاسخ‌های آزمودنی‌ها به هر سوال با نمرات حاصله توسط فرد به سوالات پرسشنامه بپردازد. ضريب همبستگی بالا، ارتباط زياد ميان آنچه هر سوال اندازه می‌گیرد با آنچه در كل اندازه گيری شده است را نشان می‌دهد. با توجه به ضرايب همبستگی حاصله، محقق می‌تواند سوال‌هایی را كه بيشترين همبستگی را با نمره كل دارد انتخاب كند.
