تفاوت ارائه مقاله در ژورنال‌های علمی و کنفرانس‌ها

هر ساله کنفرانس‌ها و همایش‌های متعددی در تمامی حوزه‌های دانشگاهی به‌صورت ملی و بین‌المللی در ایران و سایر کشورها برگزار می‌شود. دانشجویان، محققان و اعضای هیئت علمی بسیاری، مقالات علمی-پژوهشی و علمی-ترویجی خود را به این کنگره‌ها ارسال می‌کنند که پس از طی فرایند داوری، به دو صورت سخنرانی یا پوستر مورد پذیرش قرار می‌گیرد.

این پرسش مطرح می‌شود که اعتبار مقالات چاپ‌شده در ژورنال‌های علمی بالاتر است یا مقالات ارائه‌شده در کنفرانس‌ها؟ در پاسخ می‌توان گفت که گرچه در نظام علمی کشور ما معمولاً ژورنال‌ها از اعتبار بیشتری برخوردارند، اما این نکته را نیز باید در نظر داشت که در سطح بین‌المللی، کنفرانس‌های بسیار معتبری وجود دارند که جایگاهی بالاتر از بسیاری از ژورنال‌ها دارند. به‌ویژه در دانشگاه‌های برتر جهان، چاپ مقاله در برخی کنفرانس‌ها از انتشار مقاله در تعداد زیادی از ژورنال‌ها مهم‌تر تلقی می‌شود.

بر این اساس، مقایسه میان یک ژورنال خاص و یک کنفرانس خاص، رویکرد دقیق‌تری است تا ارائه یک قضاوت کلی درباره اعتبار هرکدام. برای انتخاب مسیر مناسب، لازم است معیارهایی نظیر سطح علمی، اعتبار بین‌المللی، میزان ارجاعات و ساختار داوری هر مجله یا کنفرانس مورد بررسی قرار گیرد.

مقالات پذیرفته‌شده یا ارائه‌شده در یک کنفرانس تحت عنوان مقاله کنفرانس یا Proceeding نامیده می‌شوند. در یک کنفرانس، افرادی که در زمینه خاصی به تحقیق و پژوهش مشغول هستند، به تبادل اطلاعات می‌پردازند. بیشتر اوقات، ایده‌ای که در آغاز به ذهن می‌رسد به صورت یک مقاله کنفرانسی چاپ شده و به جامعه علمی عرضه می‌شود. در این مرحله هنوز جزئیات مورد بررسی دقیق قرار نگرفته و مقایسه کافی با دیگر پژوهش‌های مشابه انجام نشده است. مزیت عمده مقالات کنفرانسی این است که مقاله به صورت شفاهی و سخنرانی ارائه شده و به این ترتیب با دیگر صاحب‌نظران بحث و تبادل نظر می‌شود.

تقریباً در همه کنفرانس‌ها مقالات پذیرفته‌شده در صورت داشتن بار علمی بالا در برخی ژورنال‌ها یا در کتابخانه‌های دیجیتالی چاپ می‌شوند، که در حالت دوم معمولاً کنفرانس‌ها هزینه‌ای برای چاپ دریافت می‌کنند و با فاصله حداکثری دو ماه به چاپ می‌رسد.

مجموعه مقالات پذیرفته‌شده در کنفرانس به دو صورت منتشر می‌شود.

در کشور ایران، کلیه مقالات و همایش‌ها توسط ناشر رسمی «سیویلیکا» که به مرجع پایگاه تخصصی معروف است، منتشر می‌گردد. تمامی مقالات منتشرشده توسط سیویلیکا، مقالاتی تاییدشده توسط دبیرخانه‌های کنفرانس‌های مختلف هستند.

امروزه اکثر دانشگاه‌های کشور به پایگاه سیویلیکا دسترسی دارند و امکان دسترسی به مقالات کنفرانس را برای دانشجویان به صورت رایگان فراهم می‌کنند. البته لازم به ذکر است که دسترسی به متن کامل مقاله از طریق اشتراک امکان‌پذیر است. به عبارتی، در صورتی که دانشگاه در این پایگاه اشتراک داشته باشد، تمامی دانشجویان می‌توانند به صورت رایگان مقاله را دانلود کنند، اما در غیر این صورت باید با خرید عضویت یا خرید تک‌مقاله، متن کامل را دریافت کنند.

کنفرانس‌ها و همایش‌ها بسته به وسعت جغرافیایی و دامنه فعالیت شرکت‌کنندگان به چند دسته مختلف تقسیم می‌شوند. هر یک از این انواع با اهداف و مخاطبان خاص برگزار می‌شوند و نقش متفاوتی در انتقال دانش و گسترش همکاری‌های علمی ایفا می‌کنند. در ادامه مهم‌ترین انواع کنفرانس‌ها را معرفی می‌کنیم.

مقاله ژورنالی یا مقاله علمی، گزارشی پژوهشی است که در مجلات تخصصی و معتبر علمی منتشر می‌شود. این مجلات که به نام ژورنال شناخته می‌شوند، به صورت دوره‌ای (هفتگی، ماهانه، یا سالانه) منتشر می‌شوند و هدف آنها انتشار یافته‌ها و نتایج تحقیقات نوین در رشته‌های مختلف علمی است.

مقالات ژورنالی معمولاً شامل بخش‌هایی مانند مقدمه، مروری بر مطالعات پیشین، روش تحقیق، نتایج، بحث و نتیجه‌گیری هستند و به شیوه‌ای منظم و ساختارمند نگارش می‌شوند. یکی از ویژگی‌های مهم این مقالات، بررسی و داوری دقیق توسط کارشناسان حوزه مربوطه (فرآیند داوری همتا یا Peer Review) است. این بررسی‌ها کیفیت علمی، صحت داده‌ها، نوآوری و اعتبار نتایج مقاله را تضمین می‌کند.

چاپ مقاله در ژورنال‌های معتبر نیازمند رعایت استانداردهای علمی بالا، نگارش دقیق و ارایه یافته‌های معتبر است. معمولاً پس از ارسال مقاله، نویسنده موظف است به نظرات داوران پاسخ دهد و در صورت نیاز اصلاحاتی انجام دهد تا مقاله مورد قبول قرار گیرد. اگر مقاله نتواند معیارهای علمی لازم را کسب کند، ممکن است رد شود.

پذیرش و چاپ مقاله در ژورنال‌های علمی باعث افزایش اعتبار پژوهشگر، ارتقای دانش در زمینه تخصصی و دسترسی جامعه علمی به نتایج جدید پژوهش‌ها می‌شود. بنابراین، مقاله ژورنالی نقش مهمی در پیشرفت علم و توسعه تحقیقات دارد.

در پاسخ باید گفت هرچند اعتبار مقالات ژورنالی بهتر از مقالات کنفرانسی است، اما این موضوع را نمی‌توان تام و تمام در نظر گرفت. در واقع در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر جهان، کنفرانس‌های زیادی وجود دارند که اعتبار مقاله‌هایشان از اعتبار 80٪ ژورنال‌های ISI بیشتر و بهتر به نظر می‌رسد. لذا نمی‌توان به طور مطلق گفت مقالات ژورنال‌ها از مقالات کنفرانس‌ها بهترند. این موضوع را باید هرکدام به گونه‌ای متمایز از هم بررسی کرد؛ یعنی ابتدا هرکدام به تنهایی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.

به طور کلی، یک ایده برای کامل شدن و به بلوغ رسیدن نیازمند تفکر عمیق است و باید از زوایای مختلف بررسی شود که این اتفاق در بازه زمانی کوتاه رخ نمی‌دهد و نیازمند کار زیادی است. مقاله ژورنالی اصولاً مقاله‌ای است که پس از مطرح شدن ایده، روی آن موضوع تا حد امکان کار انجام می‌شود و به همه زوایای آن توجه می‌شود تا از هیچ قسمت یا حتی جمله‌ای ایراد اساسی گرفته نشود. رسیدن به چنین مقاله‌ای وقت و کار زیادی می‌طلبد و در طول این مسیر می‌توان یک یا چند مقاله کنفرانسی نیز ارائه کرد و نهایتاً ماحصل آنها را به عنوان یک مقاله ژورنالی منتشر نمود. ارائه تعداد زیادی مقاله کنفرانسی بدون ارائه مقاله ژورنالی از آنها کاری ناصحیح و ناکامل است.

همچنین همیشه استثناهایی وجود دارد. در برخی زمینه‌های تحقیق به دلیل سابقه طولانی، ارائه ایده‌ای که جهشی ایجاد کند دشوار است و معمولاً این حوزه‌ها با تجمع ایده‌های نه چندان مفصل که توسط پژوهشگران مختلف ارائه می‌شود رشد می‌کنند. در این حالت ممکن است مقاله‌های ژورنالی معتبر پیدا کنید که ایده ارائه شده در آنها چندان مفصل نیست. بنابراین نباید تصور کرد ایده حتماً باید شاخ‌دار باشد تا در ژورنال چاپ شود.