سینا ترجمه
مجموعه‌ای جامع از راهکارهای پیشگیری از هم‌پوشانی متنی در نگارش مقاله ارائه شده است که شامل اصول بازنویسی، ارجاع‌دهی صحیح و بهره‌گیری از ابزارهای مشابهت‌یابی با هدف افزایش شانس پذیرش مقاله در مجلات علمی است.
در عرصه تولید محتوای علمی، رعایت اصول نگارشی و اخلاق پژوهشی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. یکی از مسائل مهم که در این زمینه توجه پژوهشگران، داوران و سردبیران نشریات علمی را به خود جلب کرده، مسئله هم‌پوشانی متنی است. تکرار غیرمجاز یا استفاده نادرست از منابع دیگر، نه‌تنها اعتبار علمی اثر را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند موجب رد شدن مقاله و ایجاد سوابق منفی برای نویسنده شود.
در این مقاله، راهکارهای کاربردی برای پیشگیری از هم‌پوشانی متنی در نگارش مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.
هم‌پوشانی متنی به حالتی اطلاق می‌شود که بخش‌هایی از متن مقاله، بدون تغییر ساختاری یا محتوایی، با متونی که پیش از این منتشر شده‌اند، یکسان یا بسیار مشابه باشد. این شباهت می‌تواند عمدی یا غیرعمدی باشد و در هر دو حالت، از منظر اخلاق علمی غیرقابل‌قبول تلقی می‌شود.
هرچند هم‌پوشانی متنی و سرقت ادبی (Plagiarism) به‌طور مستقیم با یکدیگر مرتبط‌اند، اما این دو مفهوم دقیقاً معادل هم نیستند. هم‌پوشانی متنی اشاره به شباهت زبانی و ساختاری میان متون مختلف دارد که ممکن است به‌صورت آگاهانه یا ناآگاهانه رخ دهد. در مقابل، سرقت ادبی معمولاً به بازنشر آگاهانه و بدون ارجاع مطالب دیگران به نام خود اطلاق می‌شود.
به عبارت دیگر، هم‌پوشانی متنی یک پدیده شناسایی‌شدنی در سطح زبان و محتواست، در حالی که سرقت ادبی یک رفتار غیراخلاقی در سطح مالکیت فکری محسوب می‌شود. بنابراین، هر موردی از هم‌پوشانی لزوماً سرقت ادبی نیست، اما می‌تواند نشانه‌ای از آن باشد و نیازمند بررسی دقیق‌تر توسط داوران یا سامانه‌های مشابهت‌یاب است.
هم‌پوشانی متنی ممکن است به‌صورت‌های گوناگون در نگارش آثار علمی بروز یابد. شناخت انواع آن نقش مهمی در پیشگیری و اصلاح دارد. مهم‌ترین اشکال هم‌پوشانی عبارت‌اند از:
استفاده از عبارات یا جملات کامل از یک منبع دیگر، بدون درج ارجاع علمی معتبر یا علامت‌گذاری مناسب (نظیر گیومه یا پانویس)، یکی از شایع‌ترین و جدی‌ترین اشکال هم‌پوشانی است.
تکیه بیش‌ازحد بر یک یا چند منبع خاص در بخش‌های عمده مقاله، حتی با ارجاع صحیح، ممکن است به تکرار مفاهیم و ساختارها بینجامد که نوعی هم‌پوشانی غیرمستقیم تلقی می‌شود.
استفاده مکرر از ساختارهای جمله‌سازی یا ترکیبات تخصصی خاصِ یک منبع مشخص، حتی در صورت تغییر برخی کلمات، می‌تواند نوعی هم‌پوشانی ساختاری محسوب شود، به‌ویژه زمانی که الگوی نوشتار اصلی دست‌نخورده باقی بماند.
در این حالت، نویسنده به منبع اشاره می‌کند، اما محتوای آن را تقریباً بدون تغییر یا تحلیل شخصی در متن وارد می‌سازد. این روش اگرچه ظاهراً از نظر شکلی درست است، اما به دلیل فقدان نوآوری نگارشی یا بازنویسی علمی، می‌تواند منجر به ایجاد مشابهت محتوایی شود.
در این حالت، نویسنده بدون پردازش محتوایی، صرفاً واژه‌ها را تغییر داده یا متن را به زبان دیگر ترجمه می‌کند، در حالی‌که ساختار و مفاهیم اصلی اثر تغییری نکرده‌اند. چنین رویکردی اگر بدون تحلیل علمی انجام شود، مصداق مشابهت متنی تلقی می‌شود.
وجود هم‌پوشانی علمی در مقاله‌های پژوهشی یکی از چالش‌های مهم در فرآیند داوری و انتشار محسوب می‌شود. چنین هم‌پوشانی‌هایی معمولاً توسط نرم‌افزارهای مشابهت‌یاب شناسایی شده و به‌عنوان بخشی از گزارش‌های اولیه به سردبیر یا داوران ارائه می‌گردد. در این وضعیت، مقاله ممکن است با تعلیق بررسی، رد شدن توسط مجله یا قرار گرفتن نام نویسنده در فهرست سیاه نشریه مواجه شود. این امر علاوه بر آسیب به اعتبار علمی مقاله، می‌تواند جایگاه حرفه‌ای پژوهشگر را نیز در جامعه دانشگاهی تحت تأثیر قرار دهد.
در مورد پایان‌نامه‌ها نیز وجود مشابهت‌های زیاد با منابع منتشرشده قبلی، به‌ویژه بدون ارجاع دقیق، ممکن است در مرحله داوری دانشگاه با واکنش منفی اساتید راهنما یا هیئت داوران همراه شود. این مسئله گاهی منجر به الزام به بازنویسی، تعویق در دفاع یا حتی رد کامل پایان‌نامه می‌گردد.
در تألیف کتاب‌های علمی نیز رعایت اصالت محتوا و اجتناب از بازتولید متون منتشرشده قبلی از الزامات حرفه‌ای و حقوقی نشر محسوب می‌شود. هم‌پوشانی در این زمینه ممکن است علاوه بر لطمه به اعتبار نویسنده، موجب بروز مسائل حقوقی در خصوص نقض حقوق مؤلفان دیگر گردد.
برای جلوگیری از هم‌پوشانی متنی در مقالات علمی، رعایت چندین نکته اساسی ضروری است که می‌تواند به کاهش احتمال مشابهت با منابع دیگر کمک کند.
تسلط بر فنون بازنویسی علمی و پارافریز کردن
نویسنده باید توانایی تبدیل مفاهیم و یافته‌ها به زبان علمی خود را داشته باشد. بازنویسی صحیح به معنای تغییر ساختار جملات، استفاده از واژه‌های مترادف و بیان ایده‌ها به شکلی جدید است. که به این کار پارافریز گفته می‌شود. پارافریز کردن می‌بایست به گونه‌ای انجام گیرد که پیام اصلی حفظ شود، اما جملات به طور قابل توجهی تغییر یابند تا شباهت با متن اصلی کاهش یابد. این کار نه تنها از هم‌پوشانی جلوگیری می‌کند، بلکه به نویسنده این امکان را می‌دهد که به روشی اصیل و شخصی به بیان مطالب بپردازد.
استفاده دقیق از نقل قول و ارجاع
در مواردی که استفاده از متن اصلی اجتناب‌ناپذیر است، باید نقل‌قول مستقیم با ذکر منبع انجام شود. در غیر این صورت، استفاده از نقل‌قول غیرمستقیم یا پارافریز مقاله یا هر متن به‌همراه ارجاع مناسب توصیه می‌شود. در این حالت، نویسنده باید دقت کند که تغییرات به‌گونه‌ای باشد که مفاهیم به درستی منتقل شوند و شباهت‌های بی‌دلیل با متن اصلی کاهش یابد.
خودداری از ترجمه تحت‌اللفظی منابع
در ترجمه متون علمی، باید همواره به حفظ معنای اصلی توجه کرد و ترجمه تحت‌اللفظی که باعث شبیه‌سازی متن‌ها می‌شود، باید اجتناب شود. ترجمه باید به‌گونه‌ای انجام گیرد که معنای متن اصلی در قالبی مناسب با زبان مقصد بیان شود. در این راستا، نگارنده باید با درک کامل مفهوم، آن را به زبان علمی خود بازآفرینی کند تا هم‌پوشانی احتمالی کاهش یابد.
تدوین ساختار اختصاصی برای مقاله
پیشنهاد می‌شود که نویسنده ساختار مقاله را به‌صورت اختصاصی طراحی کرده و از قالب‌های تکراری یا مشابه منابع دیگر خودداری کند. با ایجاد تمایز در نحوه چیدمان مطالب، نویسنده می‌تواند از بروز شباهت‌های ساختاری جلوگیری کرده و مقاله‌ای متمایز از دیگر آثار منتشرشده تولید کند.
با رعایت این نکات، امکان جلوگیری از هم‌پوشانی علمی و حفظ اصالت در نگارش مقالات علمی فراهم خواهد شد.
انتخاب ابزار مناسب برای بررسی اصالت و جلوگیری از سرقت علمی، نیازمند آشنایی با قابلیت‌ها، پوشش بانکِ منابع و سازگاری با محیط‌های کاری مختلف است. در ادامه، مهم‌ترین نرم‌افزارهای مورد استفاده در دانشگاه‌ها، ناشران و موسسات پژوهشی معرفی می‌شوند.
iThenticat
آی‌ثِنتیکِیت ابزاری تخصصی برای بررسی اصالت متون علمی است که توسط مجلات و ناشران معتبر استفاده می‌شود. این نرم‌افزار با دسترسی به بانک دادهٔ گسترده و گزارش‌های دقیق، به‌همراه سازگاری با سامانه‌هایی مانند ORCID و Crossref، دقت بالایی در شناسایی مشابهت دارد.
Turnitin
این نرم افزار، نرم‌افزاری پرکاربرد در دانشگاه‌هاست که با سامانه‌های آموزشی مانند Moodle و Blackboard ادغام شده و گزارش‌های آماری و بصری ارائه می‌دهد. امکان بازخورددهی اساتید و پیگیری نسخه‌های مختلف نیز از قابلیت‌های مهم آن است.
Plagiarism Checker X
پلاجریسم چکر نرم‌افزاری دسکتاپی برای ویندوز و مک است که قابلیت مقایسه دسته‌جمعی اسناد، خروجی‌های آماری و پشتیبانی از زبان فارسی را داراست و برای کاربران چندزبانه بسیار کاربردی است.
سامانه سمیم‌نور
سامانه سمیم‌نور توسط مؤسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) وابسته به وزارت علوم طراحی شده است. این سامانه به‌طور تخصصی برای شناسایی تشابه و مشابهت متنی در متون علمی فارسی توسعه یافته و یکی از معتبرترین ابزارهای بررسی سرقت علمی در کشور محسوب می‌شود.
سامانه همانندجو
همانندجو نیز از سوی مرکز توسعه و سیاست‌گذاری پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) راه‌اندازی شده است و بیشتر برای پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و گزارش‌های پژوهشی دانشجویی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
هر یک از این ابزارها با توجه به حجم کار، نوع استفاده (آکادمیک یا حرفه‌ای) و سطح مستندات مورد نیاز، مزیت‌های خاص خود را دارند. پژوهشگران و استادان می‌توانند با بهره‌گیری از گزارش‌های تحلیلی و امکانات ویرایشی این نرم‌افزارها، اصالت آثار علمی را تضمین کرده و احتمال بروز تشابه ناخواسته را به حداقل برسانند.
درصد مجاز مشابهت متنی در مقالات علمی معمولاً کمتر از 10 درصد است. این میزان مشابهت تنها در صورتی قابل قبول است که شامل منابع ارجاعی و نقل‌قول‌های صحیح باشد. البته، این مقدار ممکن است بسته به سیاست‌های هر مجله متفاوت باشد.
در پایان‌نامه‌ها، معمولاً درصد مشابهت متنی نباید از 20 درصد بیشتر باشد. این میزان مشابهت در صورتی قابل قبول است که شامل ارجاعات و نقل‌قول‌های درست باشد. البته، این محدودیت ممکن است بسته به سیاست‌های دانشگاه یا کمیته داوری متفاوت باشد.
در نتیجه‌گیری این مقاله می‌توان گفت که هم‌پوشانی متنی یکی از چالش‌های عمده در نگارش مقالات علمی است که می‌تواند پیامدهای جدی برای اعتبار علمی پژوهشگران به همراه داشته باشد. رعایت اصول اخلاقی و نگارشی در نگارش مقالات و سایر آثار علمی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برای پیشگیری از هم‌پوشانی متنی، نویسندگان باید از مهارت‌های بازنویسی علمی و پارافریز استفاده کنند و به ارجاع‌دهی دقیق منابع توجه داشته باشند. همچنین، خودداری از ترجمه تحت‌اللفظی و حفظ ساختار اختصاصی برای هر مقاله می‌تواند به کاهش احتمال مشابهت‌های بی‌مورد کمک کند.
علاوه بر این، استفاده از نرم‌افزارهای مشابهت‌یاب معتبر و توجه به درصد مجاز مشابهت متنی در مقالات علمی و پایان‌نامه‌ها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پژوهشگران و نویسندگان با بهره‌گیری از این ابزارها و رعایت اصول اخلاقی، می‌توانند از بروز مشکلات حقوقی و علمی ناشی از هم‌پوشانی جلوگیری کرده و به تولید محتوای اصیل و معتبر علمی بپردازند.
در پایان، هم‌پوشانی متنی اگرچه ممکن است در برخی موارد تصادفی باشد، اما باید به‌طور جدی در فرآیندهای پژوهشی و انتشاری کنترل شده و از بازنشر مطالب بدون تحلیل یا نوآوری جلوگیری شود تا اعتبار علمی آثار حفظ گردد و فرآیند پژوهش علمی در محیط‌های دانشگاهی و حرفه‌ای به بهترین نحو پیش رود.
آیا نگران هم‌پوشانی متنی در مقاله علمی خود هستید و می‌خواهید بدون دغدغه از سرقت ادبی، اعتبار پژوهشتان را تضمین کنید؟ در مؤسسه سینا ترجمه، تیم حرفه‌ای ما خدمات تخصصی پارافریز و گزارش کامل مشابهت متنی را ارائه می‌دهد تا متن شما با حفظ دقت مفهومی و با لحنی جذاب و یکپارچه بازنویسی شود. در گزارش اختصاصی ما، درصد تطابق متن به‌صورت نموداری و جدولی نمایش یافته و راهکارهای اصلاح دقیق پیشنهاد می‌گردد؛ این اطمینان را خواهید داشت که مقاله یا پایان‌نامه‌تان برای ارسال به مجلات معتبر آماده است. متناسب با نیازهای دانشگاهی و پژوهشی شما، بسته‌های سفارشی ما تضمین می‌کند جایگاه مقاله‌تان ارتقا یابد. هم‌اکنون فایل خود را ارسال کنید و سفارش‌تان را ثبت نمایید تا گامی بزرگ در مسیر انتشار علمی بی‌نقص بردارید!
جهت ثبت سفارش گزارش پارافریز و پارافریز متون و یا مقاله می‌توانید از طریق لینک زیر اقدام نمایید و یا با کارشناسان ما از طریق تماس، ایمیل و شبکه‌های مجازی (واتسپ، تلگرام، اینستاگرام و ایتا ) در ارتباط باشید.
راه های ارتباطی با ما
هم‌پوشانی متنی به شباهت بخش‌هایی از یک متن با متون منتشرشده قبلی، بدون تغییر ساختاری یا محتوایی گفته می‌شود.
خیر. هم‌پوشانی متنی ممکن است ناخواسته باشد، در حالی که سرقت ادبی به معنای استفاده آگاهانه و بدون ارجاع از مطالب دیگران است.
نقل‌قول بدون ارجاع، بازنویسی سطحی، ترجمه تحت‌اللفظی، تکرار ساختارها و ارجاع صوری از انواع آن هستند.
ممکن است مقاله رد شود، اعتبار علمی نویسنده خدشه‌دار شود یا مشکلات حقوقی ایجاد گردد.
بازنویسی علمی، ارجاع صحیح، اجتناب از ترجمه کلمه‌به‌کلمه و طراحی ساختار اختصاصی مقاله توصیه می‌شود.
در اغلب مجلات علمی، میزان مشابهت مجاز کمتر از 10 درصد است. برای پایان‌نامه‌ها معمولاً تا 20 درصد پذیرفته می‌شود.
سامانه‌ای برای شناسایی مشابهت متنی در پایان‌نامه‌ها و گزارش‌های پژوهشی در سطح دانشگاهی است.
