آیا تمامی مجلات باید کد doi داشته باشند؟

در دنیای امروز، با پیشرفت‌های سریع علم و فناوری، دسترسی به منابع علمی معتبر و ارجاع دقیق به آنها اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. در این میان، کد DOI (Digital Object Identifier) به عنوان یک ابزار اساسی در سیستم نشر علمی معرفی شده است. این کد دیجیتال یک شناسه یکتا برای هر مقاله یا محتوای دیجیتال فراهم می‌آورد که علاوه بر امکان ارجاع دقیق و بدون ابهام به منابع علمی، قابلیت پیگیری و دسترسی آسان به محتوای مورد نظر را نیز به محققان و پژوهشگران می‌دهد. به عبارت دیگر، DOI به گونه‌ای طراحی شده است که امکان یافتن و استناد به مقالات، حتی در صورت تغییر آدرس اینترنتی آن ها، همچنان برقرار بماند.

امروزه، بسیاری از نشریات علمی و تحقیقاتی برای اطمینان از اعتبار منابع و جلوگیری از بروز مشکلات در ارجاع به مقالات، از این کد استفاده می‌کنند. اما پرسش اساسی اینجاست که آیا تمامی مجلات و نشریات علمی باید کد DOI داشته باشند؟ آیا این کد برای همه نوع مقالات علمی ضروری است یا تنها مختص برخی از نشریات و زمینه‌های خاص می‌شود؟

این سوال، یکی از مهم‌ترین و چالش‌برانگیزترین موضوعات در حوزه انتشار مقالات علمی است. در حالی که بسیاری از ناشران بزرگ و معتبر، استفاده از DOI را به عنوان یک استاندارد پذیرفته‌اند، ممکن است برخی از نشریات با مقیاس کوچک‌تر یا حوزه‌های خاص، به دلایل مختلف از این سیستم استفاده نکنند. در این مقاله، به بررسی ضرورت استفاده از کد DOI برای مجلات علمی خواهیم پرداخت و تحلیل خواهیم کرد که آیا این شناسه دیجیتال برای تمامی نشریات علمی و پژوهشی یک ضرورت است یا نه.

DOI یا شناسگر اشیاء دیجیتال (Digital Object Identifier)، یک شناسه یکتا، پایدار و غیرقابل تغییر است که به منابع دیجیتال اختصاص داده می‌شود تا امکان شناسایی، بازیابی و ارجاع دقیق به آن‌ها فراهم شود. این شناسه متشکل از رشته‌ای از اعداد، حروف و گاه علائم خاص است که بر اساس یک ساختار استاندارد تعریف می‌شود.

DOI از دو بخش اصلی تشکیل می‌شود: بخش اول معرف کد ناشر است که توسط سازمان ثبت DOI به هر ناشر اختصاص می‌یابد، و بخش دوم کدی منحصر به فرد است که به هر سند یا منبع دیجیتال اختصاص داده می‌شود. این دو بخش با علامت (/) از یکدیگر جدا می‌شوند.

ویژگی برجسته DOI در پایداری آن نهفته است؛ به این معنا که حتی در صورت تغییر آدرس اینترنتی یا محل میزبانی فایل، این شناسه همچنان معتبر باقی می‌ماند و امکان دسترسی به منبع را فراهم می‌سازد. از این جهت، DOI نقش مؤثری در استانداردسازی ارجاع به منابع علمی و حفظ انسجام اطلاعات در پایگاه‌های داده علمی ایفا می‌کند.

کاربرد گسترده DOI در نظام‌های نشر علمی، موجب ارتقاء دقت استناد، سهولت در جست‌وجو و اطمینان از دسترسی پایدار به منابع اطلاعاتی شده است. به همین دلیل، این شناسه امروزه در فرآیند انتشار مقالات، پایان‌نامه‌ها، کتاب‌ها و سایر آثار علمی جایگاهی مهم دارد.

استفاده از شناسه DOI در مقالات علمی، مزایای متعددی را برای نویسندگان، ناشران، مخاطبان و نهادهای علمی به همراه دارد. این شناسه، نه‌تنها به عنوان یک ابزار شناسایی یکتا عمل می‌کند، بلکه زیرساختی پایدار برای مدیریت و ارجاع دقیق به منابع علمی فراهم می‌آورد. در ادامه، به مهم‌ترین مزایای استفاده از DOI برای مقالات علمی پرداخته می‌شود.

نقش DOI در ارتقاء کمی و کیفی مقالات علمی را می‌توان در ابعاد مختلفی بررسی کرد؛ چراکه این شناسه یکتا نه‌تنها به تسهیل ارجاع و استناد به آثار علمی کمک می‌کند، بلکه زیرساختی کارآمد برای حفظ حقوق مالکیت فکری، ردیابی دقیق داده‌ها و تقویت یکپارچگی در نظام نشر علمی فراهم می‌سازد.

در وهله نخست، هر مقاله علمی دارای DOI منحصربه‌فردی است که امکان به اشتراک‌گذاری آسان و ارجاع مستقیم به آن را برای نویسنده و سایر پژوهشگران فراهم می‌کند. با استفاده از این شناسه، مقاله در تمامی سامانه‌های معتبر علمی قابل جست‌وجو و پیگیری خواهد بود و در نتیجه، میزان دیده‌شدن و ارجاع به آن افزایش می‌یابد. این موضوع از منظر کمی، سبب رشد تعداد استنادها و ارتقاء جایگاه مقاله و نویسنده در شاخص‌های علم‌سنجی می‌شود.

در سطحی دقیق‌تر، می‌توان به اجزای داخلی مقاله همچون جداول، نمودارها یا پیوست‌ها نیز شناسه DOI اختصاص داد. این کار باعث می‌شود که پژوهشگران بتوانند بدون نیاز به ارجاع به کل مقاله، تنها به بخش خاصی از آن ارجاع دهند. تخصیص DOI به این اجزای مستقل، امکان بازنشر، بازاستفاده و استناد به اجزای خاص یک پژوهش را فراهم می‌سازد و به صورت مستقیم بر کیفیت انتشار علمی و تأثیر آن بر جامعه علمی می‌افزاید.

از منظر حقوقی نیز DOI نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند. ثبت رسمی یک مقاله یا محتوای علمی در سامانه DOI به همراه متادیتای استاندارد، موجب شناسایی دقیق مالکیت اثر و حفاظت از حقوق نویسنده می‌شود. زمانی که محتوایی دارای DOI باشد، در تمامی پایگاه‌های علمی معتبر قابل بازیابی است و استفاده از آن بدون استناد صحیح به نویسنده، به عنوان مصداق آشکار سرقت علمی یا پلاجیاریسم شناخته می‌شود. این مسئله، موجب تقویت اخلاق پژوهش و اعتبار علمی نویسندگان خواهد شد.