یک تحقیق از چه اجزایی تشکیل شده است؟

پختگی عنوان، حاکی از توان علمی نویسنده است و عنوان نامناسب، ارزش مقاله را کاهش می‌دهد. این عنوان باید ناظر به مسأله تحقیق و پرسش اصلی باشد و همچنین پوشش‌دهنده واژگان کلیدی باشد. پس باید گویا و رسا باشد؛ در عین حال، اختصار یک امتیاز است و تعداد کلمات باید بین سه تا هشت کلمه باشد. عنوان نباید اعم یا اخص از محتوای مقاله یا انتخابی بر اساس تعصب باشد. انتخاب عنوان می‌تواند در ابتدا و یا پس از تکمیل مقاله صورت گیرد و در صورت تمایل می‌توان آن را در انتها تغییر داد. از عناوین کلیشه‌ای باید پرهیز کرد و در مقالات علمی، عنوان باید علمی و دور از صنایع ادبی و ابهام باشد.

تهیه چکیده یک کار فنی و هنرمندانه است که باید برای هر مقاله علمی انجام گیرد. چکیده، خلاصه‌ای جامع از محتوای یک گزارش پژوهشی است که اهداف، پرسش‌ها، روش‌ها و یافته‌های پژوهش را به اختصار در بر دارد و آیینه‌ای از پژوهش است که مخاطب را ترغیب و تشویق به خواندن می‌کند. در چکیده باید با استفاده از کلمات متن، عصاره مقاله در 150 تا 200 کلمه آورده شود. چکیده‌ها را می‌توان در ساختار پایان‌نامه‌ها نیز مشاهده کرد. اجزای چکیده شامل بیان مسأله، دلایل نگارش و بیان مشکلی است که در مقاله مورد توجه قرار گرفته و نظرهای مختلف پیرامون آن بررسی شده و ادله و شواهد کافی در همان راستا بررسی و نتایج علمی به‌دست آمده را باز می‌نماید. چکیده باید از زبان خود پژوهشگر (و نه نقل قول) و به صورت فعل ماضی آورده شود.

تبدیل چکیده به فهرست: چکیده هرگز مروری بر مباحث اثر تحقیقی و رساله نیست. بنابراین نباید آن را با گزارش فهرست اثر اشتباه گرفت.

تبدیل چکیده به طرح مسئله: برخی از افراد در چکیده به شرح و تفصیل موضوع پایان‌نامه، مسائل آن و ضرورت بحث از مسئله می‌پردازند که نادرست است. البته بیان اجمالی مسئله نیز از مباحث چکیده است، اما سهم آن باید متناسب با حجم چکیده باشد، نه اینکه مهم‌ترین مطالب چکیده بر محور بیان مسئله بنا شده باشد.

ارجاع به ماخذ: پرداختن به معرفی منابع و ماخذ در چکیده نیز نادرست است.

بیان خطابی: ادبیات چکیده باید همانند ادبیات رساله یا مقاله باشد. در واقع، استفاده از بیان شعارگونه و عبارت‌پردازی خطابی در شأن رساله و مقاله علمی نیست.

کلیدوازه‌ها کلماتی است برآمده از متن و مرتبط با موضوع اصلی مقاله که خواننده با مطالعه آنها به محتوای اصلی پژوهش پی می‌برد. در حقیقت، کلیدواژه‌ها در حکم موضوعات جزئی مقاله هستند و اندکی پس از چکیده می‌آیند. واژگان کلیدی به خواننده کمک می‌کنند تا پس از خواندن چکیده و آشنایی اجمالی با روند تحقیق، بفهمد چه مفاهیم و موضوعاتی در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است. کلیدواژه در مقاله نقش "نمایه" و در کتاب‌ها و پایان‌نامه‌ها نقش "فهرست" را دارند. این واژگان نمای کلی مقاله را در ذهن تداعی می‌کنند. میانگین واژه‌های کلیدی یک مقاله، پنج تا هفت کلمه است. انتخاب درست کلیدواژه‌ها به نمایه‌سازی استاندارد مقاله در پایگاه‌های الکترونیکی علمی-پژوهشی کمک می‌کند و دسترسی مخاطبان را به مقاله تسهیل می‌نماید. کلیدواژه‌های اصلی باید با عنوان و مسأله تحقیق و در حد امکان با سرفصل‌ها تناسب داشته باشد

مقدمه یکی از بخش‌های مهم مقاله علمی است که روزنه‌ای برای ورود خواننده به دنیای مقاله و در حکم نقشه راه است. وظایف اصلی مقدمه، روشن ساختن موضوع، مشخص نمودن هدف و دادن طرح و نقشه ارایه مطالب برای خواندن کل مقاله است. معمولاً داوران و ارزیابان برای شناخت قوت علمی مقاله، تنها به مقدمه و نتیجه آن نظر می‌کنند. بنابراین باید آن را دقیق و مناسب متن مقاله نوشت. هدف اصلی یک مقدمه پاسخ به پرسش‌هایی چون: این تحقیق چه اهمیتی دارد؟ چه کسانی از آن بهره‌مند می‌شوند؟ چه نیازی به حل این مسأله داریم؟ و چه انگیزه‌هایی باعث شد تا این مقاله نوشته شود؟ در مقدمه مقاله، مسئله تحقیق و ضرورت انجام آن و اهداف آن از نظر بنیادی و کاربردی به صورت مختصر بیان می‌شود و از ذکر جزئیات پرهیز می‌شود. در مجموع، یک مقدمه خوب شامل توضیح درباره پیشینه تحقیق، ضرورت‌ها، روش، ساختار، منطق حاکم بر فصول است و اینکه چرا این تحقیق ادامه منطقی گزارش‌های پیشین است. مقدمه نباید مفصل و طولانی باشد. بهتر است حداکثر دو صفحه یا یک‌ششم کل مقاله باشد. سیر نگارش مقدمه از مطالب عام به خاص است؛ از جنبه‌های کلی شروع می‌شود و رفته‌رفته به بخش‌های تخصصی‌تر می‌پردازد. محقق باید پرسش‌های پژوهش خود را به صورت استفهامی بیان کرده و به تعریف متغیرهای تحقیق به صورت عملیاتی بپردازد.

بدنه، قسمت اصلی یا متن مقاله است که در آن به سوالات تحقیق به طور تفصیلی پاسخ داده می‌شود. پس تا زمانی که محقق مسأله خود را حل نکرده و یا به آن نزدیک نشده است، نباید اقدام به نگارش کند. عبارات بدنه باید مستند به منابع معتبر و مستدل به برهان باشد و از آوردن عباراتی که در درستی آنها شک وجود دارد، پرهیز شود.
تعیین محورهای داخلی در بدنه مقاله، ارتباط و انسجام منطقی بین قسمت‌های مختلف را تقویت می‌کند. در تعیین عناوین داخلی مقاله می‌توان از سوالات فرعی کمک گرفت و هر کدام از عناوین داخلی می‌تواند پاسخ به یک سوال فرعی باشد. در صورت نیاز، می‌توان عناوین داخلی را به موضوعات جزئی‌تر و ساده‌تر تبدیل کرد و به سوالات ریزتری که پاسخ آنها تنها به چند پاراگراف نیاز دارد، رسید. حجم مقاله نیز به نوع مجله و سفارش‌دهنده آن بستگی دارد، اما بهترین مقاله نوشتاری است که با کمترین کلمات، بیشترین محتوای علمی را تولید کرده و به حل مسأله بیانجامد.
جمله‌های ساده، گویا و صحیح از ضروریات یک متن علمی است. اگر جملاتی از متن مقاله از نظر دستوری یا علمی استوار نباشند، تأثیر ناخوشایندی بر مخاطب و اعتماد او می‌گذارد و کل مقاله را زیر سوال می‌برد. پس تنها مهارت در جمله‌سازی و عبارت‌پردازی برای تولید یک مقاله علمی کافی نیست؛ بلکه باید چینش صحیح جملات و ترکیب درست آنها را آموخت. گام نخست در این مسیر، نگارش پاراگراف‌های استاندارد است.

در این قسمت، توصیف مختصر و مفیدی از آنچه به‌دست آمده، ارائه می‌شود. در حقیقت، باید مشخص شود که مقاله به روشن شدن مسئله چه کمکی کرده است. بنابراین، دستاوردها و حاصل پژوهش بدون بیان ادله و شواهد در بخش پایانی بیان می‌شود. نتیجه، برخلاف چکیده، متضمن تعریف و بیان مسأله، ضرورت تحقیق، ذکر ادله و دیدگاه‌های رقیب نیست. نتیجه نشان می‌دهد که مقاله حاضر چه نوآوری‌هایی داشته و چه مشکلی را حل نموده است. (برحسب اهمیت آنها، روش متداول بیان نتایج آن است که ابتدا مهم‌ترین و سپس یافته‌های کم‌اهمیت‌تر ارائه می‌شود).
توجه داشته باشیم که مقاله، گزارش مستند و مستدل از تحقیق است، اما نتیجه مقاله، گزارش نتایج تحقیق بدون ذکر استدلال، استناد و ارجاع است. نتیجه مقاله در حقیقت، پاسخ به سوالاتی است که از ابتدا طرح شده و این نتایج، یافته‌های مستدل و مستند در متن مقاله است. بنابراین، از هرگونه عبارت‌پردازی و ادعای به اثبات نرسیده باید شدیداً خودداری نمود. نتایج معمولاً مبتنی بر ترتیب منطقی پرسش‌ها یا فرضیه‌ها و نیز وابسته به تایید یا رد فرضیه‌هاست و ترتیب بیان نتایج نیز بر حسب ترتیب تنظیم سوال‌ها و فرضیه‌های آنها است.

اعتبار علمی مقاله به مستند و مستدل بودن آن است. ارائه فهرست کاملی از مراجع مقاله با رعایت اصل امانتداری و اخلاق پژوهشی مورد انتظار است. البته سبک‌های استناددهی در کتاب‌ها و مقالات متنوع است. معمولاً "راهنمای نویسندگان" در مجله یا جشنواره علمی، در عمل به چگونگی ارجاعات پیروی می‌شود. اما "ارجاع در پایان مقاله"، "ارجاع در پاورقی" و "ارجاع در متن"، سه شیوه عمده استناد است که شیوه اخیر (ارجاع درون متن) به علت سهولت، سرعت، ایجاد تمرکز ذهنی برای خواننده و رواج جهانی آن، بر دو شیوه قبلی برتری دارد. در این روش، نام صاحب اثر، تاریخ انتشار و شماره جلد و صفحه را می‌آورند.
درباره مشخصات کتاب‌شناختی منابع تحقیق (کتاب‌نامه) که در پایان مقاله می‌آید، هماهنگ‌ترین روش، هم‌سویی با روش ارجاع‌نویسی در بدنه اصلی مقاله است که در پی می‌آید. البته همان‌گونه که پیشتر اشاره شد، نباید در ارجاعات و نقل‌قول‌ها افراط کرد؛ در غیر این صورت، مقاله به مجموعه یادداشت‌ها و تحلیل‌های دیگران تبدیل شده و از ارزش علمی آن کاسته می‌شود. همچنین در چگونگی ارجاعات، باید مطابق سلیقه و درخواست محلی که برای آن‌ها مقاله تهیه می‌شود، عمل نمود. ارجاعات پاورقی و منابع به روش زیر انجام می‌گیرد.

توضیحات اضافی یا اصطلاحی که نمی‌توان برای حفظ انسجام متن آن را درون متن آورد، می‌تواند در زیرصفحه با مشخص کردن شماره بیاید. توضیحات باید حتی‌الامکان خلاصه باشد. ترجمه آیات و روایات در متن فارسی بیاید و در صورت نیاز، می‌توان متن عربی را در پاورقی آورد. کلمه‌های بیگانه در داخل متن حتماً باید به فارسی نوشته شود و در صورت لزوم، معادل خارجی آنها در پاورقی بیاید. این موارد در خصوص اصطلاحات تخصصی یا نام اشخاص صادق است. در موارد ضروری که باید کلمه خارجی در متن بیاید، باید در کنار صورت فارسی و داخل پرانتز نوشته شود. توجه کنیم که آوردن معادل انگلیسی آن واژه کفایت می‌کند.

محقق باید در پایان مقاله، فهرستی از منابع و مراجع که در متن به آنها استناد کرده است، به ترتیب حروف الفبای نام خانوادگی ارائه دهد. تنها منابعی باید آورده شود که در متن از آنها استفاده شده است. در ذکر هر منبع، حداقل پنج دسته اطلاعات ضروری به نظر می‌رسد:

1- نام خانوادگی و نام مؤلف یا مؤلفان

2-تاریخ انتشار اثر

3-عنوان اثر

4-نام شهر

5-نام ناشر.

شیوه ارجاع منابع

در ارجاع منابع باید دقت شود که نام مؤلف یا صاحب اثر بدون ذکر القاب (مانند آقا، خانم، استاد، دکتر و ...) آورده شود، مگر اینکه لقب جزو نام مشخص باشد، مانند خواجه نصیرالدین طوسی یا امام خمینی.

این شیوه‌ها برای رعایت استانداردهای ارجاع‌دهی و تسهیل دسترسی به منابع اصلی تدوین شده است.