سینا ترجمه
برای تسهیل فرآیند شناسایی، سفارش، فروش، مدیریت موجودی، اطلاع‌رسانی و توزیع کتابها در سطح جهانی، نظام استاندارد بین‌المللی شماره‌گذاری کتابها با عنوان «شابک» (ISBN) به کار گرفته می‌شود.
در دنیای نشر، رعایت نظم و هماهنگی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. وجود استانداردهای جهانی برای شناسایی و طبقه‌بندی آثار چاپی، مسیر دسترسی به اطلاعات را تسهیل می‌کند و اعتبار علمی و حرفه‌ای انتشارات را تقویت می‌نماید. یکی از شناخته‌شده‌ترین این استانداردها، شماره استاندارد بین‌المللی کتاب یا شابک (ISBN) است که به‌عنوان یک شناسه یکتا، امکان شناسایی دقیق هر عنوان کتاب را در بازارهای داخلی و بین‌المللی فراهم می‌سازد.
شابک، مخفف عبارت International Standard Book Number است و به‌صورت یک کد عددی منحصربه‌فرد به هر کتاب اختصاص داده می‌شود. این شناسه 13 رقمی، نقش یک شناسنامه دیجیتال را ایفا می‌کند که اطلاعات مربوط به عنوان، ناشر، کشور و نسخه کتاب را در بر می‌گیرد. شابک، موجب تمایز میان آثار مختلف و حتی نسخه‌های گوناگون از یک عنوان واحد می‌شود و از اشتباهات و سردرگمی‌های احتمالی در فرایند توزیع، خرید و بازیابی اطلاعات جلوگیری می‌کند.
گسترش روزافزون انتشار و مبادله کتاب و مشکلاتی که مجوعه ناشران و کتابفروشان در امر خرید، فروش، انبارگردانی و اطلاع رسانی کتاب در سطح بین المللی با آن مواجه شده بودند، این صنف را بر آن داشت، تا برای حل این مشکل تدبیری بیندیشند. تا آن زمان ناشران برای کنترل موجودی، تامین سفارش و توزیع، از روش های مختلفی از جمله بازیابی عنوان، مولف و دیگر مشخصات کتاب شناختی استفاده میکردند. اما استفاده از مشخصات کتاب شناختی همیشه کارساز نبود.
برای سرعت دهی به کارها، صرفه جویی در هزینه ها و جلوگیری از مشکلاتی که در اثر پراکندگی و تنوع منابع چاپ بوجود می آمد، ناشران را بر آن داشت تا از شماره های داخلی برای شناسایی آثارشان استفاده کنند، که بیشتر شماره های ثبت کتابها بود. اگر چه این روش تا حدودی مشکل مربوطه را رفع کرده بود، اما چون این شماره گذاری ها فقط در داخل کشور استفاده می شدند، با گسترش خرید و فروش و مبادله کتاب در سطح ملی و بین المللی این سطح از شماره گذاری جوابگو نبود. بنابراین بررسی های تعدادی از ناشران و توزیع کنندگان کتاب که از رایانه برای پردازش سفارش ها و کنترل موجودی درانبارهای کتاب استفاده می کردند، نشان داد که لازمه ی یک نظام ماشینی و دقیق ، وجود شماره ی منحصربفرد و ساده برای شناسایی هر یک از کتب انتشار یافته است.
هم اکنون برای تمییز و رده بندی منظم کتاب های منتشر شده در سراسر دنیا از یک نظام بین‌المللی شماره‌گذاری استفاده می شود، که به نظام شماره استاندارد بین‌المللی کتاب" شابک" معروف شد.
این استاندارد در سال 1966 در کشور انگلیس توسط صنف کتابداران پایه گذاری شد و از سال 1960 تا پایان سال 2007 ده‌رقمی بوده است و از آغاز این سال برای افزایش دامنهٔ اختصاص شناسه، سیزده‌رقمی شده است.
شابک کاربردهای گسترده‌ای در زنجیره نشر دارد. از آن برای ثبت و فروش کتاب در فروشگاه‌ها، کتابخانه‌ها، بانک‌های اطلاعاتی و سیستم‌های سفارش آنلاین استفاده می‌شود. همچنین در فرآیند فهرست‌نویسی کتابها، شابک یکی از عناصر اصلی برای شناسایی و دسته‌بندی منابع محسوب می‌شود. این کد به توزیع‌کنندگان، فروشندگان و خریداران امکان می‌دهد تا یک اثر خاص را با دقت بالا جست‌وجو و تهیه کنند.
یک شماره شابک استاندارد شامل پنج بخش اصلی است که با علامت "–" از یکدیگر جدا می‌شوند.
پیش‌شماره (Prefix): دو یا سه رقم ابتدایی که معمولاً برابر با 978 یا 979 است و به شابک‌های بین‌المللی اختصاص دارد.
شناسه گروه (Group Identifier): نشان‌دهنده کشور، منطقه جغرافیایی یا زبان کتاب است. برای مثال، کد 964 به ایران تعلق دارد.
شناسه ناشر (Publisher Identifier): عددی که هر ناشر به‌صورت منحصربه‌فرد دریافت می‌کند.
شناسه عنوان (Title Identifier): شماره‌ای مختص به هر عنوان یا نسخه خاص از کتاب.
رقم کنترل (Check Digit): رقم نهایی شابک است که به کمک فرمولی ریاضی برای اعتبارسنجی شابک محاسبه می‌شود.
شماره شابک (ISBN) یک شناسه منحصربه‌فرد است که برای شناسایی هر نسخه و ویراست خاص از یک کتاب اختصاص داده می‌شود. این شماره ممکن است 10 یا 13 رقمی باشد و از پنج بخش اصلی تشکیل شده است:
پیش‌شماره (در نسخه‌های 13 رقمی): معمولاً با عدد 978 یا 979 آغاز می‌شود.
شناسه گروه زبانی یا کشوری: هر کشور یا ناحیه زبانی دارای کد ویژه‌ای است. به عنوان نمونه، کد کشور انگلستان و آمریکا صفر یا یک، فرانسه دو، آلمان سه، و ایران 964 است. نبود این کد، نشان‌دهنده رسمی نبودن شابک در نظام جهانی خواهد بود. این بخش می‌تواند حداکثر پنج رقم داشته باشد.
کد ناشر: هر ناشر دارای کد اختصاصی است که از سوی نمایندگی رسمی شابک به آن تخصیص داده می‌شود.
کد عنوان کتاب: به هر کتاب نیز یک شماره ویژه اختصاص می‌یابد که با کد ناشر ترکیب شده و شناسایی دقیق اثر را ممکن می‌سازد.
نویسه وارسی (Check Digit): این رقم برای کنترل و تأیید صحت شابک به‌کار می‌رود. در شابک‌های 10 رقمی، این رقم با استفاده از الگوریتمی در مبنای 11 محاسبه می‌شود؛ در صورتی که نتیجه عدد 10 باشد، به‌جای آن حرف X استفاده می‌شود.
پس از انقلاب اسلامی و با رشد تولید و انتشار کتاب در کشور، ضرورت پیوستن به نظام جهانی شابک احساس شد. در سال 1372، ایران به‌طور رسمی به عضویت این نظام درآمد و مؤسسه خانه کتاب به عنوان نماینده رسمی شابک در کشور معرفی شد. این مؤسسه مسئولیت اختصاص شماره شابک به ناشران و نظارت بر کاربرد صحیح آن را برعهده دارد.
در حال حاضر، بیش از 5000 مؤسسه انتشاراتی در ایران عضو نظام شابک هستند و از این ساختار استاندارد برای شناسایی و مدیریت اطلاعات کتاب‌های خود استفاده می‌کنند. این نظام نقش کلیدی در تبادل بین‌المللی کتاب، اطلاع‌رسانی کتاب‌شناختی و تسهیل مبادلات تجاری در صنعت نشر دارد.
شابک برای تمامی آثاری که در قالب کتاب منتشر می‌شوند، ضروری است؛ ازجمله کتاب‌های چاپی، کتاب‌های الکترونیکی، و حتی برخی منابع صوتی که به‌صورت کتاب ارائه می‌شوند. نویسندگان مستقل، ناشران رسمی و مؤسسات فرهنگی که قصد چاپ کتاب دارند، باید نسبت به دریافت شابک اقدام کنند. همچنین در صورتی که یک عنوان در قالب‌های مختلف (مثلاً چاپی و دیجیتال) یا در ویرایش‌های جدید منتشر شود، برای هر نسخه مجزا باید شابک اختصاصی دریافت شود.
در ایران، مرجع رسمی صدور شابک، خانه کتاب و ادبیات ایران است. متقاضیان باید در وب‌سایت این مرکز ثبت‌نام کرده و مدارک مربوط به هویت حقوقی یا حقیقی خود و اطلاعات کتاب را بارگذاری کنند. مراحل دریافت شابک به‌صورت زیر است.
ایجاد حساب کاربری در سامانه شابک (isbn.ir)
ثبت مشخصات ناشر یا پدیدآورندهتکمیل فرم درخواست برای هر عنوان کتاب
بررسی و تأیید اطلاعات توسط کارشناسان خانه کتاب
دریافت شماره شابک اختصاصی از طریق پنل کاربری
در حوزه نشر و اطلاع‌رسانی علمی، چند نوع شناسه بین‌المللی برای شناسایی منابع منتشرشده مورد استفاده قرار می‌گیرد که هر یک کاربرد و دامنه خاصی دارد. در ادامه، تفاوت میان شابک (ISBN)، شاپا (ISSN) و شناسه دیجیتال شیء (DOI) تشریح می‌شود.
شابک (ISBN - International Standard Book Number)
شابک یک شناسه منحصربه‌فرد برای کتابها و منابع غیرسریالی است که توسط ناشر در هنگام انتشار به هر عنوان و نسخه‌ی خاص (اعم از چاپی یا دیجیتال) اختصاص داده می‌شود. این شناسه امکان ردیابی، سفارش، و توزیع کتابها را در سطح جهانی فراهم می‌سازد و یکی از الزامات مهم برای انتشار رسمی یک کتاب محسوب می‌شود.
شاپا (ISSN - International Standard Serial Number)
شاپا شناسه‌ای است که برای نشریات پیایند (Serials) مانند مجلات علمی، فصل‌نامه‌ها، هفته‌نامه‌ها و روزنامه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخلاف شابک که به کتاب‌های منفرد اختصاص دارد، شاپا به کل مجموعه‌ی یک نشریه داده می‌شود و برای شناسایی پایدار آن در پایگاه‌های اطلاعاتی و کتابخانه‌ای به کار می‌رود.
شناسه دیجیتال شیء (DOI - Digital Object Identifier)
DOI یک شناسه پایدار و منحصر به‌فرد برای منابع دیجیتال از جمله مقالات علمی، کتاب‌های الکترونیکی، پایان‌نامه‌ها، داده‌های پژوهشی و سایر محتوای دیجیتال است. این شناسه از طریق لینک‌دهی پایدار، امکان دسترسی مستقیم به منبع را در محیط اینترنت فراهم می‌کند و در حوزه علم‌سنجی، ارجاع‌دهی و نمایه‌سازی اطلاعات علمی اهمیت ویژه‌ای دارد.
در نتیجه، می‌توان گفت که شابک برای کتاب‌های مستقل، شاپا برای نشریات ادواری و DOI برای منابع دیجیتال علمی و پژوهشی طراحی شده‌اند و هر یک در فرایند ثبت، انتشار و بازیابی اطلاعات، نقش مکمل اما متمایزی ایفا می‌کنند.
اگر قصد چاپ کتاب دارید، اخذ شابک و دریافت تمامی مجوزهای قانونی و اداری از جمله مراحل ضروری و تخصصی این فرایند است که نیازمند آشنایی کامل با مقررات و روندهای اجرایی می‌باشد. در سینا ترجمه، با تکیه بر تیمی مجرب و متخصص، کلیه مراحل دریافت شابک، مجوزهای لازم از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر مراجع ذی‌ربط به‌صورت کامل و هماهنگ انجام می‌شود تا نویسندگان و ناشران بتوانند بدون دغدغه و با اطمینان به چاپ و انتشار کتاب خود بپردازند. این خدمات باعث تسریع در روند چاپ و تضمین رعایت تمامی قوانین نشر خواهد شد و همراه مطمئنی برای موفقیت اثر شما خواهد بود.
برای ثبت سفارش چاپ کتاب و اطلاع از هزینه آن، می توانید با کارشناسان ما از طریق تماس یا پست الکترونیکی موسسه و همچنین از طریق شبکه های مجازی (واتساپ ، اینستاگرام، تلگرام و ایتا) در ارتباط باشید و یا از طریق لینک زیر سفارش خود را ثبت نمایید.
راه های ارتباطی با ما
شابک یک شماره بین‌المللی منحصربه‌فرد است که برای شناسایی هر کتاب یا نسخه خاصی از آن به کار می‌رود.
شابک ممکن است 10 یا 13 رقمی باشد. ساختار جدید شابک از سال 2007 شامل 13 رقم است.
بله، تمامی کتابها (چاپی، دیجیتال یا صوتی) برای انتشار رسمی نیاز به دریافت شابک دارند.
بله، هر ویرایش یا فرمت مختلف از یک کتاب نیاز به شابک مجزا دارد.
بله. شابک برای کتاب، شاپا برای نشریات پیایند، و DOI برای محتوای دیجیتال علمی استفاده می‌شود.
