دستیاران در کش و قوس کرونا و معیشت/ بی‌عدالتی در کار و دستمزد

دستیاران در کش و قوس کرونا و معیشت/ بی‌عدالتی در کار و دستمزد

در روزهای اخیر موضوع شرایط سخت و طاقت‌فرسای آموزش دستیاری پزشکی در کشور مورد بحث قرار گرفته است، اما دلیل اصلی تضییع حقوق دستیاران چیست و وزارت بهداشت چه زمان برای این موضوع چاره می اندیشد.

به گزارش خبرنگار مهر، پس از انتشار اخباری مبنی بر درگذشت چند تن از دانشجویان دستیاری پزشکی در دانشگاه‌های علوم پزشکی، موضوع دوره سخت و طاقت فرسای دستیاری دوباره در فضای مجازی مطرح شد. این روزها دستیاران با هشتگ زنی خواستار توجه جدی همگان به موضوع آموزش دستیاری پزشکی در ایران شده‌اند.

شرایط سخت و عجیب آموزش دستیاری پزشکی موضوع تازه‌ای نیست اما با این وجود اتفاقاتی که در روزهای اخیر رخ داده است موجب شده این زخم کهنه سر باز کند. دوره تخصص پزشکی دوره‌ای است عموماً ۴ ساله که پزشکان عمومی به منظور ادامه تحصیل در رشته‌های تخصصی پس از گذراندن آزمونی سخت و دشوار به نام دستیاری آن را می‌گذرانند.

دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور دستیاران را به عنوان نیروی اصلی بیمارستان‌ها در کنار اساتید و دانشجویان سال آخر پزشکی (این ترن‌ها) به کار می‌گیرند اما با این وجود این دستیاران با توجه به فشار بی اندازه کاری، حقوقی کمتر از یک فرد با کاری دفتری و مدرک کارشناسی دریافت می‌کنند.

نکته جالب توجه در آموزش دستیاری این است که از سویی این افراد دانشجو محسوب می‌شوند و به آنها حقوق تعلق نمی‌گیرد ولی از سوی دیگر بار اصلی درمان در بیمارستان‌های آموزشی کشور بر عهده آنها است و بیمه نمی‌شوند و سابقه کاری برای آنها محاسبه نمی‌شود و از سوی دیگر باید در زمان ارائه خدمات، در محضر اساتید آموزش ببینند و در عین حال به دانشجویان سال پایینی آموزش دهند.

در عین حال اینکه باید مسئولیت خدمات درمانی را برعهده داشته باشند باید پاسخگوی شرایط به وجود آمده از ناحیه اساتید و دانشجویان هم باشند.

این شرایط برای کسی که با درس خواندن زیاد در دانشکده پزشکی پذیرفته شده و از سدی به نام آزمون دستیاری گذشته، شرایط ناامید کننده‌ای به وجود آورده است که در نهایت به اتفاقاتی منجر می‌شود که خوشایند نیست.

در این میان فعالان صنفی، دانشجویان مختلف، متخصصان و پزشکان عمومی در اعتراض به این وضعیت در فضای مجازی مسائل مختلف حوزه آموزش دستیاری پزشکی را مطرح کرده‌اند.

از دست دادن نخبگان کشور که سال‌ها وقت و سرمایه صرف تربیت هرکدام از آنان می‌شود، فاجعه‌ای دردناک است

شورای صنفی دانشجویان علوم پزشکی کشور در نامه‌ای به وزیر بهداشت یادآور شده‌اند که از دست دادن نخبگان کشور که سال‌ها وقت و سرمایه صرف تربیت هرکدام از آنان می‌شود، فاجعه‌ای دردناک است. آنها تاکید کرده‌اند که طی دو سال گذشته علی رغم هشدارهای شورای صنفی هرگز حتی ترمیم قوانین استثماری و دستورالعمل‌های زورگویانه علیه دستیاران پزشکی با وجود سادگی آن در اولویت‌های وزارت بهداشت قرار نگرفته است.

این نهاد دانشجویی به مرگ‌ها، انصراف‌ها و کوچ‌های دستیاران به عنوان معلول‌هایی نگریسته که ناشی از عوامل متعددی چون حقوق تضییع شده ایشان در بیمارستان‌ها، بدرفتاری و بی‌توجهی اساتید به اصطلاح ممتاز، کشیک‌های پر تعداد، فشار کاری و روحی بالا و حقوق ناچیز دستیاران است.

یوغ تعهدنامه ستمکارانه، بدرفتاری اساتید از کار افتاده، طرح‌های اجباری و تعهدهای بی پایان، با حقوق تحقیرآمیز ۲ میلیون تومانی و ۳۶ شب کشیک سنگین و طاقت‌فرسا مچاله تنها گوشه‌ای از این شرایط دستیاران پزشکی است که شورای صنفی دانشجویان علوم پزشکی به آن اشاره کرده‌اند.

این نهاد دانشجویی خواستار توجه سریع وزیر بهداشت و رفع قوانین تحقیرآمیز و احیای حقوق انسانی آنها شده است.

حداقل حقوق در کشور ۴ میلیون تومان اما حقوق رزیدنت ۲.۵ میلیون تومان!

در همین زمینه دستیاران پزشکی و نمایندگان آنها در برخی جلسات با معاونت‌های متعدد وزارت بهداشت تاکید کرده‌اند که در حالی که حداقل حقوق در کشور توسط وزارت کار ۴ میلیون تومان تعیین شده است اما یک رزیدنت بدون حق کار در بیرون، ۲.۵ میلیون تومان حقوق می‌گیرد که به هیچ وجه هزینه‌های خورد و خوراک آنها را تأمین نمی‌کند چه برسد به هزینه‌های مسکن و غیره.

دستیاران با ذکر نمونه‌های متعدد از تضییع حقوق و فشارهای روانی، اجتماعی و اقتصادی که موجب انصراف، مهاجرت و شرایط نامطلوب دیگر می‌شود، یادآور شده‌اند ساختار وزارت بهداشت باید تغییر کند و به دستیار به عنوان یک نیروی کار ارزان قیمت نگاه نکند. در زیر به برخی از این نمونه‌ها اشاره شده است:

«نسبت به حقوق رزیدنتی که ضایع شده بود اعتراض کردیم و نتیجه این شد که کشیک اضافه خوردیم، کلاس‌های آموزشی کنسل شد.» «وضعیت اسفناک دوره رزیدنتی چندین علت مهم دارد که یکی از آنها نبود قانون برای این دوره است. چرا نباید رزیدنتی که ۲۴ ساعت گذشته بیدار بوده، صبح روز بعد آف نشود؟!»

«خودشیفتگی و خودمحوری برخی اساتید باعث آسیب روحی جدی در رزیدنت‌ها می‌شود.»، «تربیت رزیدنت در شهرهای کوچک با ۲۰ هزار نفر جمعیت چه کیفیتی دارد؟! ظرفیت رزیدنتی دانشگاه‌های مادر باید بیشتر شود و نیروهای متخصص به شهرهای بالای ۸۰-۱۰۰ هزار نفر فرستاده شوند تا بار بیمارستان‌های ریفرال کشور سبک‌تر شود»

«رزیدنت‌ها باید حداقل حقوق مصوب رو بگیرند، در بخشی از کارانه اساتید سهیم باشند و مهم‌تر از همه مشمول بیمه تامین اجتماعی باشند.»

ناامیدی از شرایط تحصیلی و معیشتی نیز از نمونه‌های دیگری است که دستیاران به آنها اشاره کرده‌اند.

«۲ سال ماهی ۱۲-۱۴ کشیک داشتیم. حقوق ماهانه یک میلیون ۳۰۰ تا یک میلیون و ۵۰۰ تومان! دستیاران متاهل کشیک می‌خریدند تا خرج زندگی را دربیاورند. دستیار بعد از بیداری تمام طول شب در محل کار موظف است فردا صبح هم تا نزدیک غروب در محل کار حاضر باشد. کاری که خلاف تمام موازین حقوق بشری در تمام جهان و به خطر انداختن جان بیماران است.»

این در حالی است که در سایر کشورها اگر رزیدنت بعد از کشیک ۱۵ ساعته در بیمارستان بماند تا بیمار را درمان کند با منع قانونی مواجه می‌شود. این مسئله به سیستم درمان بیشتر مردم که امکان دسترسی به بخش خصوصی درمان را ندارند صدمه جدی وارد می‌کند. «فضای مسموم رزیدنتی، درآمد کم و طرح اجباری باعث شده فارغ‌التحصیلان کمتر تخصص بخوانند و بسیاری مهاجرت می‌کنند که این موضوع تبعات اش گریبانگیر همه مردم است.»

میزان کمک هزینه و حقوق دانشجویان دستیاری نیز غیر قابل باور است و با توجه به شرایط اقتصادی فعلی، این حقوق کفاف یک زندگی دانشجویی را هم نمی‌دهد.

جدول کمک هزینه تحصیلی دستیاران تخصصی و فوق تخصصی بالینی در سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۴۰۰

اما برخی از متخصصان هم بر این باور هستند که مشکل اصلی در نظام بهداشت و درمان کشور است و علت کیفیت پایین خدمات دریافتی در بیمارستان‌های دولتی در همین آموزش دستیاری نهفته است. «بی عدالتی در نسبت کار و دریافت دستمزد میان اساتید و رزیدنت‌ها، نبود قانونی مشخص و قابل اجرا برای محدود کردن ساعت کار رزیدنت‌ها، نبود قانونی مشخص و قابل اجرا برای تنظیم روابط بین رزیدنت‌ها در سطوح مختلف» از جمله این دلایل است.

این دستیاران هشدار می‌دهند که «وزارت بهداشت برای پاسخگویی به نیازهای درمانی مردم به جای استخدام پزشک اقدام به افزایش پذیرش رزیدنت کرده، چرا که با پذیرش هر رزیدنت می‌تواند بین ۳ تا ۷ سال از کار ارزان او در بیمارستان استفاده کند (ماهی کمتر از ۲ میلیون تومان برای کار شبانه روزی یک نیروی متخصص) بدون آنکه او را بیمه کند یا هیچ گونه تعهد استخدامی برای خود ایجاد کند.»

«در نگاه اول پزشکان و رزیدنت‌ها قربانیان مشهود این سیستم بیمار هستند، اما بیمارانی که از خدمات پزشکانی ناراضی و عصبانی و بی انگیزه استفاده می‌کنند نیز قربانیان دیگر این سیستم هستند. مسبب این نارضایتی وزارت بهداشت و سیاست‌های آن است و وظیفه آن است که به برطرف کردن مشکلات موجود بپردازد.»

«در راس هرم قدرت آموزش دستیاری رئیس بخش و استاد نشسته است که می‌خواهد به هر قیمت سیستم با حجم بالا بچرخد. به رزیدنت‌های ارشد اختیار داده می‌شود به هر قیمتی از دستیار سال پایین‌تر کار بکشد. مراجعه بی پایان بیماران به بخش دولتی باید با کمترین هزینه برای اساتید و وزارت بهداشت مدیریت شود. استاد پولش را می‌گیرد و افتخار مدیریت بیمار دارد. در این میان اگر استاد راضی نباشد رزیدنت به امتحان پایانی معرفی نمی‌شود و سالی دیگر برای دستیار تکرار می‌شود.»

«رزیدنت باید از روز قبل تا عصر روز بعد با مسئولیت کامل در بخش و اورژانس حضور داشته باشد و در این میان درس هم بخواند و امتحانات ماهانه و سالانه با حجم بالای مطالب را هم بگذراند.»

این فشارها در فضای مجازی ثمراتی در دقیقه ۹۰ داشته و موجب شد که صندوق رفاه دانشجویان وزارت بهداشت در اطلاعیه‌ای اعلام کند دستیاران بالینی و دانشجویان PhD تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار خواهند گرفت.

فرصت ثبت نام در بیمه تامین اجتماعی برای دستیاران دانشگاه‌های علوم پزشکی تا ۳۱ خردادماه ۱۴۰۰

در این اطلاعیه آمده است: «با عنایت به تاکیدات و حمایت‌های وزیر بهداشت و معاونین وزارتخانه در خصوص توجه به وضعیت معیشتی، رفاهی و بیمه‌ای دانشجویان دستیاری، تفاهم نامه‌ای فیمابین وزارت بهداشت و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در حال انعقاد است که طی آن دستیاران بالینی و دانشجویان Ph.d تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار خواهند گرفت.»

در ادامه این اطلاعیه با اشاره به شرایط شیوع و همه گیر شدن بیماری کووید ۱۹ یادآور شده است: «همه دانشجویان به ویژه دستیاران گروه پزشکی در این مسیر سخت، شجاعانه و عاشقانه در حوزه‌های مختلف درمانی و بیمارستانی در کنار سایر کارکنان حوزه سلامت در خط مقدم مبارزه با این بیماری فداکارانه در حال ارائه خدمت به مردم عزیز کشورمان هستند، این در حالی است که دستیاران مذکور با توجه به شرایط کاری نیازمند حمایت‌های بیشتری از جنبه‌های بیمه‌ای و معیشتی هستند.»

صندوق رفاه دانشجویان وزارت بهداشت در این اطلاعیه تاکید کرده است: «بیمه سرمایه‌ای مهم جهت حفظ و ارتقای آرامش روحی و جسمی بوده و نقش کلیدی در توسعه ابعاد اجتماعی، اقتصادی و سلامتی افراد داراست و در همین راستا بیمه تامین اجتماعی دانشجویان دستیاری و Ph.d در دستور کار قرار گرفته است.»

بر اساس این اطلاعیه دانشگاه‌های علوم پزشکی موظف شدند تا ۳۱ خردادماه ۱۴۰۰ نسبت به اطلاع رسانی و ثبت نام از دانشجویان دستیاری و دکتری تخصصی اقدام کنند.

دانشگاه‌های علوم پزشکی هم به این اعتراض‌ها واکنش نشان داده‌اند و در اولین گام جلسه هم اندیشی بررسی چالش‌های دستیاران دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان دانشگاه مادر برگزار شده است.

در این جلسه موضوع استفاده دستیاران از خدمات مستقل و تخصصی مرکز بهداشت و روان دانشجویان مطرح شد. کنترل فاکتورهایی نظیر ساعت کاری دستیاران و بررسی و مانیتورینگ مشکلات جسمی و روانی آنها، تبعیت از قوانین کار برای عملکرد دستیاران و مشخص بودن مرزهای مسئولیت‌های درمانی و آموزش از دیگر موضوعاتی بود که مدیران دانشگاه به آن پرداختند.

همچنین در دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان دانشگاهی که مواردی از مرگ در میان دستیاران آنها مطرح شده است مقرر شده است کارگروهی تشکیل شود تا پیشنهادهایی قابل اجرا در راستای حمایت و بهبود وضعیت دستیاران تدوین شده و به دانشگاه ارائه شود.

با وجود اینکه در فضای مجازی سکوت وزارت بهداشت آزاردهنده عنوان شده بود اما دکتر سعید نمکی وزیر بهداشت شب گذشته در نامه‌ای به معاونین آموزشی، دانشجویی فرهنگی و روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور بر ضرورت رسیدگی به مشکلات مختلف دانشجویان دستیاری و دکتری تخصصی تاکید کرد.

وزیر بهداشت: نمی‌خواهم شاهد پژمردگی گل‌های گلستانی باشم که دردمندان سرزمینم دل به نفس‌های مسیحایی آنان بسته‌اند

وزیر بهداشت در این نامه با اشاره به تلاش‌های صورت گرفته در زمینه تامین معیشت دستیاران و دانشجویان دکتری تخصصی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور از جمله افزایش ۵۰ درصد کمک هزینه، بیمه پایه درمان و بیمه تأمین اجتماعی، پرداخت وام ضروری و ودیعه مسکن و کاهش سقف کشیک‌ها در حد امکان، اظهار داشت: مع‌الوصف سختی‌های ناشی از خدمت در عرصه سلامت در ایام نفسگیر کرونا از یک سو و مشکلات اقتصادی و اجتماعی عمومی از سوی دیگر بعضاً عرصه را بر این عزیزان تنگ‌تر از حد تاب آوری کرده است.

وی در این نامه تاکید کرده است: باز هم می‌گویم مگذارید امواج خروشان دلسردی و ناامیدی از آینده جسم و روحشان را در هم بکوبد. نقطه مقابل عشق، نفرت نیست، بی‌تفاوتیست. مگذارید عشق به خدمت جایش را در نظام سلامت با بی تفاوتی و دل‌مردگی عوض کند. ما نیازمند متخصصین سرزنده و با نشاط برای روزهای سخت مملکتی هستیم که همواره در معرض تندباد حوادث روزگار است. تاب‌آوری نظام سلامت و همه اجزای بی بدیلش، افتخاری ماندگار در ایام سخت کرونا آفرید. کمک کنید تا این تاب آوری و نشاط با سرخوردگی و واماندگی جایگزین نگردد.

نمکی از معاونان و روسای دانشگاه‌ها خواسته است که بررسی کنند چرا داوطلب برای بعضی از رشته‌ها نداریم؟ چرا گروهی در میانه راه نفس‌های شان به شماره می‌افتد؟ گرچه هنوز وقتی به استان‌ها می‌روم روحیه خدمتگزاری با نشاط را در اکثر همکارانم می‌بینم، ولی چرا بعضی دچار نومیدی از آینده‌اند؟

وزیر بهداشت خواستار برگزاری جلسه با دستیاران و نمایندگان آنها شده است و یادآور شد: جلسه بگذارید، حرف‌هایشان را بشنوید، راهکارهای کاهش مشکلاتشان را اعلام کنید. نمی‌خواهم شاهد پژمردگی گل‌های گلستانی باشم که دردمندان سرزمینم دل به نفس‌های مسیحایی آنان بسته‌اند. محیط شاداب‌تری را برایشان مهیا سازید. لحظه‌ای درنگ نکنید، شاید درودی گرم مگذارد بدرودی سرد را نظاره کنیم.

با وجود این نامه نگاری‌ها و اطلاعیه‌ها به نظر می‌رسد در اولین گام باید وضعیت معیشت دستیاران پزشکی به عنوان خط مقدم درمان و مواجهه با ویروس کرونا به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.

بعد از آن مسائل فرهنگی از جمله ارتباط اساتید و رزیدنت‌ها و تعدیل فشار کاری فزاینده بر این گروه از پزشکان متخصص نیز مستلزم رسیدگی جدی است.