سینا ترجمه
در مقاطع تحصیلات تکمیلی به‌ویژه در دوره دکتری، نگارش مقاله علمی یکی از الزامات اصلی فعالیت‌های پژوهشی به شمار می‌رود. در این مطلب به معرفی اصول و ساختار نگارش مقالات علمی به زبان فارسی پرداخته می‌شود تا پژوهشگران بتوانند با آگاهی بیشتر، مقالاتی با کیفیت مطلوب تهیه و منتشر کنند.
نگارش مقاله علمی به زبان فارسی یکی از مهارت‌های بنیادین برای پژوهشگران، دانشجویان تحصیلات تکمیلی و سایر فعالان حوزه دانشگاهی به شمار می‌آید. تسلط بر این مهارت، امکان انتقال دقیق مفاهیم، یافته‌ها و نتایج پژوهشی را فراهم می‌سازد و زمینه را برای مشارکت مؤثرتر در مجامع علمی هموار می‌کند. یک مقاله فارسی که با رعایت ساختار علمی و اصول نگارشی مناسب تدوین شده باشد، میتواند قابلیت چاپ در نشریات معتبر داخلی را پیدا کند و در عین حال سهم قابل‌توجهی در معرفی دستاوردهای علمی نویسنده داشته باشد.
تدوین مقاله علمی تنها به گردآوری مطالب محدود نمی‌شود، بلکه مستلزم رعایت چارچوبی دقیق و نظام‌مند است که از مرحله انتخاب موضوع آغاز می‌شود و تا نگارش چکیده، مقدمه، روش پژوهش، یافته‌ها، بحث و نتیجه‌گیری ادامه می‌یابد. بی‌توجهی به این ساختار، حتی در صورت وجود محتوای ارزشمند، ممکن است مانع از پذیرش مقاله در مجلات علمی شود. از این‌رو، آشنایی با شیوه صحیح نگارش علمی به زبان فارسی میتواند به بهبود کیفیت مقالات و همچنین افزایش احتمال پذیرش آن‌ها در فرآیند داوری علمی کمک کند.
در این مطلب تلاش خواهیم کرد تا با نگاهی مرحله‌به‌مرحله، اصول نگارش یک مقاله علمی به زبان فارسی را مورد بررسی قرار دهیم و نکات کلیدی مرتبط با هر بخش را به صورت کاربردی تشریح کنیم. این راهنما میتواند برای دانشجویانی که در آستانه تدوین اولین مقاله خود هستند و یا پژوهشگرانی که قصد دارند سطح نگارش علمی خود را ارتقا دهند، سودمند واقع شود.
تهیه و تدوین یک مقاله علمی مستلزم رعایت چارچوبی دقیق و ساختاری منسجم است. هر مقاله علمی فارسی، برای آنکه بتواند در فرآیند داوری علمی پذیرفته شود و تأثیرگذاری لازم را در جامعه دانشگاهی ایجاد کند، باید از بخش‌های مشخصی تشکیل شده باشد. در ادامه، اجزای اصلی یک مقاله علمی به زبان فارسی همراه با توضیح دقیق هر بخش ارائه می‌شود.
عنوان، نخستین بخش از مقاله است که توجه مخاطب را جلب می‌کند. این بخش باید دقیق، صریح و دارای اصطلاحات کلیدی مرتبط با موضوع پژوهش باشد. استفاده از عبارات مبهم، طولانی یا کلی توصیه نمی‌شود. عنوان باید نمایانگر محتوای مقاله باشد و به روشنی حوزه موضوعی و محور اصلی تحقیق را بازتاب دهد.
اطلاعات کامل نویسنده یا نویسندگان باید در ابتدای مقاله درج شود. این اطلاعات شامل نام کامل، وابستگی سازمانی (نظیر دانشگاه، پژوهشگاه یا مؤسسه علمی مربوطه) و نشانی ایمیل است. درج این موارد به منظور شفاف‌سازی هویت علمی نویسنده و ایجاد امکان ارتباط علمی با مخاطبان صورت می‌گیرد.
چکیده، تصویری کلی از مقاله ارائه می‌دهد و معمولاً بین 150 تا 250 کلمه است. در این بخش، عناصر اصلی پژوهش از جمله هدف، روش تحقیق، مهم‌ترین یافته‌ها و نتیجه کلی به اختصار بیان می‌شود. چکیده باید به‌گونه‌ای نوشته شود که خواننده بدون مطالعه کامل مقاله بتواند محتوای کلی آن را درک کند.
پس از چکیده، 4 تا 6 واژه کلیدی مرتبط با موضوع پژوهش آورده می‌شود. این واژگان در فهرست‌بندی مقاله در پایگاه‌های اطلاعاتی علمی نقش دارند و باید از میان مفاهیم اصلی مقاله انتخاب شوند.
در مقدمه، زمینه نظری و عملی موضوع مقاله معرفی می‌شود. ابتدا به تعریف مسئله، ضرورت پرداختن به آن، اهمیت پژوهش در چارچوب رشته علمی مرتبط و بررسی مختصر پژوهش‌های پیشین پرداخته می‌شود. سپس خلأهای علمی موجود شناسایی و هدف اصلی تحقیق تبیین می‌گردد. در پایان، سؤالات پژوهش یا فرضیه‌ها به‌روشنی بیان می‌شود.
این بخش نشان‌دهنده‌ی پشتوانه علمی تحقیق است و باید با دقت نوشته شود. نوع تحقیق (پیمایشی، توصیفی، تحلیلی، تجربی و...)، جامعه آماری، روش نمونه‌گیری، ابزار گردآوری داده‌ها (پرسشنامه، مشاهده، مصاحبه و...) و شیوه تحلیل اطلاعات در این بخش به‌تفصیل تشریح می‌شود.
داده‌های به‌دست‌آمده از پژوهش در این قسمت به‌صورت نظام‌مند ارائه می‌شوند. از جدول‌ها، نمودارها و شکل‌ها برای نمایش بهتر اطلاعات استفاده می‌شود، ولی از تفسیر آن‌ها در این بخش خودداری می‌گردد. هدف، ارائه مستقیم نتایج بدون تحلیل یا قضاوت است.
در این بخش، نویسنده به تحلیل داده‌ها می‌پردازد، آن‌ها را با یافته‌های پژوهش‌های پیشین مقایسه می‌کند و درباره عوامل مؤثر بر نتایج بحث می‌نماید. همچنین پیامدهای علمی و عملی نتایج و محدودیت‌های احتمالی تحقیق بررسی می‌شود.
نتیجه‌گیری، جمع‌بندی نهایی تحقیق است. در این قسمت نکات کلیدی و یافته‌های اصلی به‌صورت خلاصه بیان می‌شوند. همچنین می‌توان به کاربردهای پژوهش در عمل، پیشنهادهایی برای سیاست‌گذاران یا محققان دیگر و مسیرهای پیشنهادی برای تحقیقات آینده اشاره کرد.
استناد به منابع علمی معتبر یکی از اصول اساسی نگارش مقاله علمی است. تمامی منابع مورد استفاده باید در انتهای مقاله فهرست شوند. شیوه ارجاع‌دهی باید با توجه به دستورالعمل مجله هدف یا یکی از سبک‌های معتبر بین‌المللی (مانند APA، MLA یا شیوه‌نامه‌های داخلی نشریات فارسی‌زبان) تنظیم گردد. دقت در این بخش تأثیر مستقیم بر اعتبار علمی مقاله خواهد داشت.
نگارش مقاله باید با زبانی دقیق، عاری از عبارات عامیانه، اغراق‌آمیز یا عاطفی انجام شود.
گزینش واژگان تخصصی و علمی مرتبط با حوزه پژوهش اهمیت زیادی دارد.
از به‌کار بردن جملات بلند و پیچیده که فهم مطلب را دشوار می‌سازد، پرهیز شود.
استفاده صحیح از علائم نگارشی فارسی (نقطه، ویرگول، دونقطه و...) برای انتقال دقیق معنا ضروری است.
جملات باید از نظر ساختار دستوری صحیح باشند و از افعال مناسب و متناسب با فاعل و زمان استفاده شود.
یکنواختی در به‌کارگیری خط، فونت، فاصله خطوط و شماره‌گذاری بخش‌ها باید رعایت گردد.
اجتناب از هرگونه سرقت علمی یا کپی‌برداری مستقیم از آثار دیگران.
اگر مطلبی از منبعی دیگر استفاده شده است، باید با ارجاع دقیق و شفاف همراه باشد.
ذکر دقیق منابع و صاحبان ایده نه‌تنها الزام اخلاقی، بلکه بخشی از اعتبار علمی مقاله محسوب می‌شود.
استفاده از شیوه‌های معتبر ارجاع‌دهی درون‌متنی (نظیر APA، MLA یا شیوه‌نامه‌های نشریات فارسی‌زبان) باید منظم و دقیق باشد.
تمامی منابع ارجاع داده‌شده در متن باید در بخش منابع پایانی نیز درج شوند.
از ارجاع به منابع غیرعلمی یا نامعتبر خودداری گردد.
پیش از ارسال مقاله، دستورالعمل‌ها و سیاست‌های محتوایی نشریه به‌دقت مطالعه شود.
موضوع مقاله، ساختار، شیوه ارجاع‌دهی و حتی تعداد کلمات باید مطابق با الزامات مجله انتخابی باشد.
فراموش نکنید که فرمت هر مجله متفاوت است و فرمت‌بندی مقاله باید عینا مطالق با فرمت درخواستی مجله مربوطه باشد.
مقاله باید از انسجام منطقی و توالی محتوایی مناسب برخوردار باشد.
هریک از بخش‌ها باید با هدف مشخصی نوشته شده و به‌درستی به بخش بعدی پیوند بخورد.
استفاده از ابزارهای انتقال مفاهیم مانند جملات ربطی، پاراگراف‌بندی مناسب و چینش منطقی مطالب الزامی است.
مقاله باید بر یک مسئله مشخص تمرکز داشته باشد و از پرداختن به موضوعات پراکنده یا خارج از حوزه پژوهش خودداری کند.
هدف تحقیق باید به‌صورت دقیق و قابل اندازه‌گیری تعریف شود و در تمام بخش‌های مقاله دنبال شود.
بهره‌گیری از مقالات علمی جدید، منابع رسمی، کتاب‌های دانشگاهی و پژوهش‌های منتشرشده در نشریات معتبر اهمیت دارد.
تا حد امکان از ارجاع به منابع غیرعلمی، قدیمی یا نامعتبر پرهیز شود.
مقاله باید حاوی ایده‌ای نو، رویکردی تازه یا تحلیلی متفاوت نسبت به پژوهش‌های پیشین باشد.
صرف تکرار پژوهش‌های گذشته بدون افزودن ارزش علمی جدید معمولاً در فرآیند داوری رد می‌شود.
پس از نگارش مقاله، بازخوانی دقیق از نظر نگارشی، مفهومی و ساختاری ضروری است.
بهره‌گیری از نظر اساتید، همکاران پژوهشی یا ویراستاران علمی میتواند کیفیت مقاله را به شکل چشمگیری ارتقا دهد.
در پژوهش‌های علمی، متن باید دقیق، مفید و به دور از اغراق نوشته شود.
نقل‌قول‌ها باید به منابع معتبر و موثق ارجاع داده شوند.
در نگارش مقالات علمی فارسی از به‌کار بردن عباراتی مانند «میباشد» و «نمی‌باشد» خودداری کرده و به جای آن‌ها از «است» و «نیست» استفاده نمایید.
کلماتی که دارای پیشوند «می» هستند باید به‌صورت جداگانه نوشته شوند؛ نوشتن «میباشد» نادرست است و باید به‌صورت «میباشد» یا بهتر از آن، «است» نوشته شود.
از نمادهای اختصاری در جایگاه مناسب خود استفاده نمایید و از کاربرد بی‌مورد آن‌ها پرهیز کنید.
از قرینه‌نویسی نادرست و تکرار زائد اجتناب کنید.
می‌توانید برای بهبود نگارش مقاله‌ی خود از نرم‌افزارهای ویراستار فارسی کمک بگیرید.
هنگام استفاده از نشانه‌هایی مانند «؟»، «!» و «:»، این علامت‌ها باید بدون فاصله از کلمه‌ی قبل و با یک فاصله از کلمه‌ی بعد نوشته شوند.
اگر در متن از واژه‌های انگلیسی یا اختصارات استفاده می‌شود، توضیح آن‌ها را در داخل پرانتز ذکر کنید.
برای نگارش مقاله، حتماً به فرمت و فونت استاندارد مجله یا دانشگاه مربوطه مراجعه نمایید.
رعایت اصول نگارش و ویرایش ضروری است، اما برای ارتقاء کیفیت مقاله، پیش از ارسال، آن را به یک متخصص برای بازبینی واگذار کنید.
ساختار اغلب مقالات علمی فارسی مشابه است و شامل بخش‌های: عنوان، چکیده، کلمات کلیدی، مقدمه، مواد و روش‌ها، بحث و نتایج، نتیجه‌گیری و منابع میباشد.
متن مقاله را با فرمت مجله یا کنفرانس مورد نظر هماهنگ سازید.
مقالات علمی به زبان فارسی را می‌توان در طیفی از مجلات علمی‌پژوهشی، علمی‌ترویجی و تخصصی داخلی منتشر کرد که زیر نظر دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی، انجمن‌های علمی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا وزارت بهداشت فعالیت می‌کنند. انتخاب مجله مناسب برای سابمیت مقاله، نقش مهمی در احتمال پذیرش و اثربخشی علمی آن دارد. در ادامه، انواع مجلات مناسب برای چاپ مقاله فارسی معرفی می‌شود.
این دسته از نشریات بالاترین سطح علمی را در میان مجلات داخلی دارند و برای ارتقای مرتبه علمی، دفاع از پایان‌نامه و فعالیت‌های پژوهشی رسمی مورد تأیید وزارت علوم یا وزارت بهداشت هستند. این مجلات معمولاً داوری سخت‌گیرانه‌تری دارند و تمرکز آن‌ها بر تحقیقات اصیل و نوآورانه است.
نمونه‌هایی از مجلات علمی-پژوهشی فارسی:
نشریات علمی دانشگاه تهران، تربیت مدرس، فردوسی مشهد، شیراز و دیگر دانشگاه‌های معتبر
مجلات تخصصی مورد تأیید پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)
هدف این مجلات، ترویج مفاهیم علمی و تخصصی در سطح عمومی‌تر و کاربردی‌تر است. مقاله‌هایی که مرور مفاهیم، تجزیه‌وتحلیل کاربردی، یا بررسی موضوعات میان‌رشته‌ای دارند، بیشتر در این نشریات پذیرفته می‌شوند. برخی از آن‌ها در ارتقاء حرفه‌ای اساتید یا دانشجویان کاربرد دارند.
بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی دارای مجلات اختصاصی هستند که در حوزه‌های خاصی مقاله می‌پذیرند. این نشریات ممکن است در پایگاه‌هایی مانند سامانه نشریات علمی وزارت علوم (نشریات.ac.ir) یا پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز) نمایه شده باشند.
این پایگاه، یک نظام ارزیابی علمی داخلی است که مجلات فارسی و عربی را در رشته‌های مختلف نمایه می‌کند. چاپ مقاله در این مجلات از نظر امتیاز علمی و ارزشیابی پژوهشی بسیار معتبر تلقی می‌شود.
انجمن‌های علمی معتبر مانند انجمن روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، زبان‌شناسی، علوم تربیتی، حقوق، علوم کشاورزی و... دارای نشریات تخصصی هستند که مقالات فارسی را در حوزه تخصصی خود منتشر می‌کنند.
در حوزه علوم پزشکی، مجلات علمی مورد تأیید کمیسیون نشریات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای چاپ مقالات به زبان فارسی فعال هستند. فهرست این مجلات در پایگاه «کمیسیون نشریات علوم پزشکی کشور» موجود است.
سامانه نشریات علمی کشور: journals.msrt.ir
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC): isc.ac
پایگاه نورمگز (برای علوم انسانی): www.noormags.ir
مگیران (بانک اطلاعات نشریات ایران): www.magiran.com
چاپ مقالات فارسی در مجلات خارجی به‌طور مستقیم ممکن نیست، زیرا اغلب مجلات علمی بین‌المللی صرفاً مقالات را به زبان انگلیسی یا در مواردی محدود به زبان‌هایی مانند فرانسه، آلمانی یا اسپانیایی می‌پذیرند. با این حال، اگر هدف شما انتشار محتوای پژوهشی فارسی در سطح بین‌المللی است، می‌توان با طی چند گام حرفه‌ای و علمی این مسیر را طی کرد. در ادامه، مراحل عملی و نکات کلیدی برای ارائه و انتشار مقاله فارسی در مجلات خارجی بیان می‌شود:
مقاله فارسی باید با دقت بالا به انگلیسی ترجمه شود، به‌گونه‌ای که لحن علمی و ساختار نگارش آکادمیک کاملاً رعایت گردد.
ترجمه مقاله باید توسط مترجمان متخصص در همان حوزه علمی (مثلاً پزشکی، حقوق، مهندسی و...) انجام شود.
ویرایش نهایی ترجمه توسط ویراستار نیتیو یا مسلط به زبان آکادمیک انگلیسی بسیار توصیه می‌شود تا مقاله از نظر زبان، سبک نگارش، گرامر و اصطلاحات تخصصی قابل قبول باشد.
ابزارهایی مانند گوگل ترنسلیت قادر به ارائه ترجمه‌های حرفه‌ای و دقیق نیستند و برای مقالات علمی مناسب نیستند.
مجله انتخابی باید با موضوع مقاله شما هم‌راستا باشد و از نظر سطح علمی در پایگاه‌هایی مانند Scopus، PubMed، ISI (Web of Science)، یا DOAJ نمایه شده باشد.
راهنمای نویسندگان (Author Guidelines) مجله را به دقت مطالعه کنید؛ مجلات بین‌المللی در مورد ساختار مقاله، سبک ارجاع‌دهی، تعداد کلمات و قالب فایل حساس هستند.
ساختار مقاله باید مطابق با الگوی پذیرفته‌شده بین‌المللی شامل: عنوان، چکیده، کلیدواژه‌ها، مقدمه، روش‌شناسی، یافته‌ها، بحث، نتیجه‌گیری و منابع باشد.
ارجاع‌ها و منابع باید به سبک مورد قبول مجله تنظیم شوند (مانند APA، MLA، Chicago، Vancouver و...).
مجلات بین‌المللی اغلب دارای سامانه آنلاین (Submission System) برای دریافت مقاله هستند.
ابتدا باید در سامانه ثبت‌نام کرده و اطلاعات نویسنده، مقاله و فایل‌های مورد نیاز را بارگذاری نمایید.
ممکن است لازم باشد نامه همراه (Cover Letter) نیز تهیه شود که در آن مقاله خود را به اختصار معرفی می‌کنید.
پس از ارسال مقاله، فرآیند داوری علمی توسط داوران آغاز می‌شود. این مرحله ممکن است چند هفته تا چند ماه زمان ببرد.
چنانچه مقاله نیازمند اصلاح باشد، لازم است نظرات داوران را به دقت بررسی کرده و اصلاحات را به همراه پاسخ مکتوب برای مجله ارسال کنید.
برخی مجلات بین‌المللی به‌ویژه مجلات دسترسی آزاد (Open Access) برای چاپ مقاله هزینه دریافت می‌کنند (معمولاً بین 100 تا 2000 دلار بسته به مجله).
در مقابل، مجلات معتبر دیگری نیز وجود دارند که رایگان بوده و بدون دریافت هزینه مقاله را داوری و منتشر می‌کنند (No APC Journals).
مقاله نباید قبلاً در مجله‌ای دیگر (حتی فارسی‌زبان) منتشر شده باشد.
همپوشانی محتوایی (Plagiarism) باید کاملاً کنترل شود. بیشتر مجلات بین‌المللی از نرم‌افزارهایی مانند iThenticate برای بررسی اصالت استفاده می‌کنند.
همکاری نویسندگان باید شفاف و صادقانه باشد؛ نویسندگان باید مشارکت واقعی در تحقیق و نگارش داشته باشند.
Grammarly یا Quillbot برای ویرایش زبان انگلیسی مقاله
Journal Finder tools (مانند ابزار الزویر، اسپرینگر یا الزامیور) برای یافتن مجله مناسب
Mendeley یا Zotero برای مدیریت منابع و ارجاع‌دهی
در فرایند نگارش مقاله علمی به زبان فارسی، رعایت اصول ساختاری و زبانی به تنهایی برای انتشار آن در یک مجله معتبر داخلی کافی نیست. انتخاب مجله مناسب، آماده‌سازی مقاله بر اساس فرمت مورد نظر آن مجله، ارسال اصولی و پیگیری وضعیت داوری، نیازمند آشنایی کامل با فرآیند پذیرش و چاپ مقاله است.
موسسه سینا ترجمه با تجربه گسترده در زمینه چاپ مقالات فارسی، خدماتی تخصصی شامل فرمت‌بندی، سابمیت، و پیگیری مراحل داوری را به پژوهشگران ارائه می‌دهد. در صورتی که مقاله‌ای به زبان فارسی نگاشته‌اید، می‌توانید از خدمات پذیرش و چاپ موسسه بهره‌مند شوید تا مقاله‌تان در یکی از مجلات علمی معتبر داخلی منتشر شود. همچنین اگر قصد دارید مقاله خود را در مجلات بین‌المللی با درصد پذیرش بالا منتشر کنید، این موسسه میتواند با معرفی مجلات معتبر و دارای همکاری، مسیر چاپ بین‌المللی مقاله‌تان را نیز هموار کند. معتبرترین مؤسسات علمی در کشور، توانسته اعتماد صدها پژوهشگر و استاد دانشگاه را در این زمینه جلب نماید.
جهت اطلاعات بیشتر برای هر کدام از این خدمات می‌توانید با کارشناسان ما از طریق تماس یا پست الکترونیکی موسسه و همچنین از طریق شبکه های مجازی (واتسپ، اینستاگرام، تلگرام و ایتا) در ارتباط باشید و یا از طریق لینک زیر می توانید هزینه سفارش خود را برآورد کرده و سفارش خود را ثبت نمایید.
راه های ارتباطی با ما
مقاله علمی متنی است که نتایج یک پژوهش را به‌صورت نظام‌مند و مستند ارائه می‌دهد.
هدف اصلی، انتقال یافته‌های پژوهشی به جامعه علمی و افزایش دانش تخصصی در یک حوزه مشخص است.
ارتقای رزومه علمی و دسترسی آسان‌تر پژوهشگران ایرانی به محتوا از جمله مزایای نگارش و چاپ مقاله فارسی است.
استفاده از زبان غیررسمی، ضعف در ساختار علمی، نبود استناد مناسب و عدم انسجام مطالب از جمله اشتباهات رایج است.
این زمان بسته به مجله و موضوع مقاله ممکن است بین یک تا چند ماه متغیر باشد.
