ویرایش کتاب های کودکان و نوجوانان

دکتر قدمعلی سرامی، شاعر،نویسنده و پژوهشگر، ویراستاری کتاب های کودک و نوجوان را یکی از واجبات می داند و معتقد است: «بعضی از نویسندگان کودک و نوجوان از دانش و تجربه کمتری برخوردارند و همین مساله، ضرورت ویراستاری برای این گروه سنی را موجب می شود.»
وی که نویسنده کتاب «سیمرغ و آفتاب» بود از دیگر دلایلی که موجب ضرورت ویرایش کتاب های کودک و نوجوان می شود را ساده انگاشتن ادبیات این گروه سنی می داند و می گوید: «هنوز ادبیات کودک و نوجوان را جدی نگرفته اند و آن را بسیار ساده می پندارند در صورتی که این ادبیات، به معنی واقعی کلمه سهل و ممتنع است زیرا به راحتی نمی توان برای کودکان نوشت و با آنان ارتباط برقرار کرد و نویسنده کودک و نوجوان باید زبان و دنیای کودکان را بشناسد و با خواسته های آنان آشنا باشد.»

سرامی، آشنایی با زبان معیار را یکی از لازمه های کار ویراستاری برای کودکان می داند و معتقد است: «ویراستار کودک و نوجوان باید زبان معیار را بشناسد و با لغات مورد استفاده برای هر گروه سنی آشنا باشد، چرا که هر واژه ای را نمی توان برای کودکان و نوجوانان به کار برد و هر چه سن بچه ها کمتر باشد، تعداد واژه هایی که برایشان ناآشناست و معنی آن را نمی دانند بالاتر می رود.همچنین ویراستار کتاب کودک و نوجوان باید با کتاب های درسی به طور کامل آشنا باشد زیرا بچه ها زبان گفتاری- شنیداری را در خانه و زبان نوشتاری - شنیداری را در مدرسه و از طریق کتاب های درسی می آموزند.»

همچنین سرامی شاعر مجموعه «صاف و ساده مثل آب»، ویراستاری شعر را متفاوت با ویراستاری داستان برشمرده و معتقد است: «کسانی که به ویرایش داستان های کودکانه می پردازند، لزومی ندارد که خود داستان نویس باشند و ذهن و زبان بچه ها را بشناسند، تنها باید با زبان معیار آشنا باشند اما دخالت ویراستاری که شعر را نمی شناسد، اصلا جایز نیست و باید شاعری که در حوزه شعر کودک به رسمیت شناخته شده به ویراستاری شعر بپردازد.»

محمدرضا شمس، نویسنده کودک و نوجوان با اشاره به این که در ایران ، سرویراستار به معنی واقعی کلمه-آن هم در حوزه کودک و نوجوان- وجود ندارد می گوید: «در برخی کشورها، سر ویراستاری وجود دارد که تمامی سبک های ادبی را می شناسد و همواره در کنار نویسنده و حتی در جایگاهی بالاتر از او قرار گرفته و کاستی های کار را به او گوشزد می کند. از سوی دیگر این سرویراستار به خاطر آشنایی ای که با ویراستاران و نویسندگان دارد ، به خوبی می داند که هر کار را به چه کسی بسپارد.»
شمس با اشاره به این که بسیاری از ویراستاران کودک و نوجوان، حتی به اندازه نویسندگان کودک و نوجوان با اصول ویرایش، آشنایی ندارند می گوید: «ویراستاران باید، چیزی به متن نوشته بیفزایند و آن را ساده و روان کنند به عبارتی باید بتوانند همچون تصویرگران، چیزهایی را که در دل متن گم شده پیدا و برجسته کنند.»
شمس، به دقت در ویرایش کتاب های ترجمه شده اشاره می کند و می گوید: «ویراستاری که با ادبیات زبان های دیگر آشنا نباشد، چگونه می خواهد به ویرایش کتاب های ترجمه شده بپردازد؟ برای مثال کسی که رولد دال را نمی شناسد و از ترفند های زبانی او بی خبر است، چطور می تواند به ویرایش متن ترجمه شده کارهای او بپردازد؟ به همین خاطر است که ترجمه های گوناگونی از یک اثر منتشر می شود، بدون این که کامل و بدون نقص باشد، همان گونه که «شازده کوچولو» بارها ترجمه شده و هنوز هم نکات بسیاری در آن ناشناخته باقی مانده در حالی که اگر ویراستاری باشد که هم اگزوپری و سبک و زبانش را بشناسد و هم ظرایف زبان فارسی را ، شاید نیازی به وجود این همه ترجمه های گوناگون نباشد.»
نویسنده «بادکنک و اسب آبی» ،اقتصاد نشر را یکی دیگر از عوامل موثر در ویرایش می داند و معتقد است: «ناشران و نویسندگان ما آن گونه که باید و شاید به اهمیت ویرایش کتاب های کودک و نوجوان پی نبرده اند و حتی اندک ناشرانی که کتاب های این گروه سنی را پیش از انتشار به دست ویراستار می سپارند، آنقدر بهای اندکی به عنوان حق ویرایش به ویراستاران پرداخت می کنند، که نمی توان انتظار کاری بیش از این از آنان داشت.»

جعفر ابراهیمی هم مانند شمس بر این باور است که ویراستار حرفه ای در حوزه کودک و نوجوان وجود ندارد و ویراستاران تنها به هماهنگ و یکدست کردن رسم الخط کلمات بسنده می کنند بدون آن که به ویرایش محتوا بپردازند، هرچند،حتی اگر بخواهند از ظاهر کلمات بگذرند و به باطن آن برسند، نمی توانند چون برخی از آنها افراد آگاه و خبره ای نیستند و به کلیت کار آسیب می رسانند.»
وی ویراستار خوب را کسی می داند که علاوه بر شناخت زبان معیار با سبک و طرز نگارش نویسنده هم آشنا باشد و می گوید: «ویراستار خوب کسی است که علاوه بر شناخت زبان معیار و آشنایی با دایره واژگان کودک و نوجوان، با لحن و سبک نگارش نویسنده هم آشنا باشد زیرا نویسنده نمی تواند از بیرون به کار خود نگاه کند و یکی از محاسن سپردن متن به ویراستار این است که او از بیرون به درون متن می نگرد و بدون جانبداری، کاستی های آن را برطرف می کند.»
ابراهیمی به لزوم ارتباط میان نویسنده و ویراستار اشاره می کند و می افزاید: «ارتباط میان نویسنده و ویراستار موجب می شود تا کلماتی که جایگزین می شوند، همان واژه های مورد نظر نویسنده باشند و منظور و مقصود او را برسانند. به ویژه آن که بیشتر کتاب های داستانی به ویرایش نیاز دارند.»

حسین فتاحی، نویسنده کودک و نوجوان که خود از ویراستاران کتاب های این گروه سنی هم هست، ضرورت وجود ویراستار برای کار کودک را بیش از بزرگسال می داند و می گوید: «دایره واژگانی کودک و همین طور فهم و درک او از لغات، بسیار محدود است و نویسندگان کودک بهتر است از کلمات دوپهلو استفاده نکنند به همین خاطر، ویرایش یک متن برای کودکان و حتی نوجوانان، بسیار لازم و ضروری است.»
وی نویسندگان را به دو دسته تقسیم می کند و می گوید: «نویسندگان خلاق با دنیا و زبان کودکان آشنا هستند و به راحتی می توانند به ویرایش نوشته خود بپردازند و با آوردن جملات کوتاه که بچه ها را خسته نمی کند و لغاتی که با آن آشنا هستند، اثری خوب و خواندنی بیافرینند و تنها ممکن است به یک ویرایش رسم الخطی نیاز داشته باشند اما دسته دیگری از نویسندگان آن گونه که باید و شاید کودکان و زبان آنها را نمی شناسند و کم تجربه هستند و حتما باید کار خود را به یک ویراستار حرفه ای بسپرند؛ ویراستاری که بتواند کاستی های کار آنان را برطرف کند.»