اخلاق پژوهشی در تحقیق چیست؟

پژوهشگران باید تمامی مراحل تحقیق را با صداقت گزارش دهند و اگر در داده‌ها یا نتایج اشتباهی مشاهده کردند، آن را اصلاح کنند، نه اینکه آن را مخفی کنند.

اگر تحقیق شامل افراد می‌شود، پژوهشگران باید از آن‌ها رضایت آگاهانه بگیرند و آن‌ها را از اهداف و روش‌های تحقیق مطلع کنند. همچنین، مشارکت‌کنندگان باید حق انصراف از مشارکت را داشته باشند.

اطلاعات خصوصی مشارکت‌کنندگان باید با دقت محافظت شود تا از افشای بی‌مورد آن جلوگیری شود. برای مثال، اگر داده‌های پزشکی حساس جمع‌آوری می‌شود، باید به‌طور ناشناس یا با کدگذاری نگهداری شود.

پژوهشگران باید از هرگونه تقلب مثل جعل داده‌ها یا سرقت علمی پرهیز کنند و در صورت مواجهه با مشکلات در داده‌ها، آن را گزارش دهند نه اینکه آن‌ها را تغییر دهند.

تمام منابعی که در تحقیق استفاده می‌شود باید به‌طور دقیق ذکر شوند تا حقوق نویسندگان دیگر رعایت شود.

پژوهشگران باید هرگونه تضاد منافع خود را اعلام کنند. برای مثال، اگر حمایت مالی از سوی یک شرکت خاص دریافت کرده‌اند که می‌تواند بر نتایج تحقیق تأثیر بگذارد، باید این موضوع را به‌وضوح بیان کنند.

یکی از مواردی که دانشجویان، به‌ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی، باید بیاموزند، مدیریت زمان است. به‌خصوص زمانی که کار پایان‌نامه را آغاز می‌کنند و لازم است در بازه زمانی مشخصی آن را به اتمام برسانند، باید زمان خود را طوری تنظیم کنند که در صورت داشتن واحد درسی، بتوانند در کلاس‌های خود شرکت کنند. در واقع، با یک برنامه‌ریزی دقیق و به موقع می‌توان سهم بیشتری در رعایت اخلاق پژوهشی داشت.

یکی از مهم‌ترین بخش‌های اخلاق پژوهشی، رعایت استناد مقالات علمی می‌باشد. محققان و پژوهشگران با استفاده از مقالات و نوشته‌های علمی دیگران می‌توانند مقالات پژوهشی خود را غنی سازند. اما سهم نویسندگان این منابع در نوشته‌های دیگران چگونه ادا می‌شود؟ اینجا است که بحث استناد و ارجاع‌دهی به عنوان بخش مهمی از اخلاق پژوهشی مطرح می‌شود. هر جمله و مطلبی که از مطالب دیگران وارد نوشته خود می‌کنیم، با ذکر نام نویسنده آن، هم به نوشته خود ارزش و اعتبار می‌دهیم و هم سهم امانت‌داری خود را در نقل مطلب ادا می‌کنیم. به کار بردن مطلب بدون ذکر منبع یا تغییر مطلب و به نام خود زدن، مصداق سرقت علمی و عدم رعایت اخلاق پژوهشی است.

همانطور که در انتخاب‌های زندگی خود به سراغ علاقه‌مندی‌هایمان می‌رویم، در انتخاب موضوع پژوهشی نیز باید علاقه خود را نسبت به موضوع انتخابی در نظر بگیریم. اگر موضوعی را صرفاً به‌خاطر جدید بودن و به‌روز بودن آن انتخاب کنید، هرگز به نتایج مطلوبی نخواهید رسید. بنابراین پیشنهاد می‌شود در انتخاب موضوع از بین علاقه‌مندی‌های خود، موضوعی را انتخاب کنید تا انگیزه خوبی برای انجام آن داشته باشید. تحقیق و تحصیل به همراه رضایت درونی یکی از بخش‌های اخلاق پژوهش است.

در انجام پژوهش، همیشه کسانی هستند که هم‌پای شما در پیشبرد اهدافتان به شما یاری می‌رسانند. استاد راهنما، مشاور، خانواده، دوستان و... سهم زیادی در موفقیت شما در مسیر پژوهشی‌تان دارند. سپاسگزاری و تقدیر از این افراد یکی از موارد مهم در اخلاق پژوهش است. معمولاً در صفحات اولیه پایان‌نامه، بخشی را برای تشکر و قدردانی از این افراد قرار می‌دهند.

یکی از جلوه‌های اخلاق پژوهش، پذیرش نقد است. بسیاری از پژوهشگران در برابر نقد سازنده مقاومت دارند. روحیه نقدپذیری یکی از مهارت‌های اخلاق پژوهش است. نقد صحیح در فرآیند پژوهش از دوباره‌کاری و راه غلط بسیار بازدارنده است. نقد چه از جانب اساتید و چه از جانب همکاران باید به شیوه صحیح مطرح شود.

یکی از مهم‌ترین گام‌ها در رعایت اخلاق پژوهشی، آشنایی با اصول و قواعد اخلاقی است. پژوهشگران باید در دوره‌های آموزشی مختلف، هم به صورت رسمی و هم غیررسمی، شرکت کنند تا از مفاهیم اخلاقی آگاه شوند. این آگاهی می‌تواند از بروز اشتباهات اخلاقی جلوگیری کرده و به پژوهشگران کمک کند تا در طول مسیر تحقیق به‌درستی عمل کنند. آموزش در مورد سرقت علمی، استناد صحیح، پارافریز تخصصی و رعایت حریم خصوصی مشارکت‌کنندگان و سایر مسائل اخلاقی برای پژوهشگران ضروری است.

امروزه نرم‌افزارهای مختلفی برای مدیریت منابع و مراجع وجود دارند که می‌توانند به پژوهشگران در جلوگیری از سرقت ادبی و مستند کردن منابع کمک شایانی کنند. این نرم‌افزارها با سازماندهی دقیق منابع و ارجاعات، روند نوشتن مقاله را ساده‌تر کرده و از اشتباهات ناشی از فراموشی یا خطای انسانی جلوگیری می‌کنند. نرم‌افزارهایی مانند Zotero، EndNote و Mendeley از جمله ابزارهایی هستند که پژوهشگران می‌توانند برای مدیریت منابع خود استفاده کنند.

تدوین یک پروپوزال تحقیقاتی دقیق و اصولی، گامی مهم در شروع هر تحقیق علمی است. این پروپوزال باید با رعایت اصول اخلاقی نوشته شود و شامل اهداف، روش‌ها، منابع و پیش‌فرض‌های تحقیق باشد. توجه به جزئیات و اطمینان از رعایت حقوق انسانی و اجتماعی در پروپوزال تحقیقاتی کیفیت تحقیق را افزایش می‌دهد و از بروز مسائل اخلاقی در مراحل مختلف تحقیق جلوگیری می‌کند.

یکی از اصول کلیدی اخلاق پژوهشی، حفظ استقلال پژوهشگر است. پژوهشگران باید از وابستگی‌های مالی یا سیاسی که ممکن است بر نتیجه تحقیق تأثیر منفی بگذارد، اجتناب کنند. این موضوع شامل شفافیت در اعلام منابع مالی و تضاد منافع است. در بسیاری از تحقیقات، به ویژه در زمینه‌های پزشکی یا اجتماعی، حمایت‌های مالی از سوی نهادهای خاص می‌تواند تأثیراتی بر نتایج پژوهش داشته باشد. بنابراین، پژوهشگران باید از شفاف‌سازی و اعلام تضاد منافع خود اجتناب نکنند تا از بروز هرگونه تعارض اخلاقی جلوگیری شود.

در پژوهش‌ها، منابع مختلف باید به‌طور عادلانه و بدون هرگونه تبعیض انتخاب و ارزیابی شوند. این به معنای استفاده از منابع معتبر و بی‌طرف است تا نتایج تحقیق تحت تأثیر منابع غیرمعتبر یا مغرضانه قرار نگیرد. پژوهشگران باید توجه داشته باشند که حتی در صورتی که منابعی که استفاده می‌کنند، متعلق به افرادی با دیدگاه‌های خاص هستند، نتایج تحقیق باید به‌طور بی‌طرفانه و عادلانه گزارش شوند.

رعایت حقوق انسان‌ها و حریم خصوصی افراد در تحقیقات تجربی یکی از مهم‌ترین اصول اخلاق پژوهشی است. پژوهشگران باید مطمئن شوند که تمامی مشارکت‌کنندگان در تحقیق رضایت آگاهانه دارند و اطلاعات جمع‌آوری‌شده از آن‌ها به‌صورت محرمانه و با رعایت حریم خصوصی استفاده می‌شود. این موضوع مخصوصاً در تحقیقاتی که شامل داده‌های حساس یا شخصی است، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.